विद्रोहइ तिबा २५ तापा (पुस) २०१६ रि खनेबास नम्सरि तपल । ङ डु तोङ म्हिम्हाचे दोप्तातिङ (साहुतिङ) मुपे तमसुक ब्यन्जिम डेख्लाचि ओसेम नगद तिङ जिन्सीरि नो या जङ्चि ।

खनियाबास पश्चिम १ नम्बररि मुपल नम्स गि हिन्प । देरे धादिङकी नम्सपालिकाकी मिन नो खनियाबास थेन्पल मुप । चुरि गोम्बोङजोङ, ङारचेतजोङ ह्रङ्पे खेबाः (पुराना) दरबार तिङ गढीम्हा मुप । चु ग्लाचे तामाङम्हाकि ऐतिहासिक बिरासतकि ङोसेबा पिन्प ।

ओतेक्योरकी संसदकी पार्टीम्हा नेपाली कांग्रेस तिङ गोरखा परिषद् ओसेम ग्यल्बो महेन्द्रचे खनियाबास विद्रोह तङ ग्लेठिम फाइदाकअं लागिरि प्रयोग स्हेङ्बे प्रयास लपल मुपल । विद्रोहरि ङिपल तिलाइ जेलरि च्युप्चि । तिलाइ सेत्ख्लाचि । तिलाइ शरणार्थी स्हेङ्चिम याम्बुरि लाङिचि, विस्थापित तचि । चु विद्रोह ‘खनियाबास काण्ड’ कि मिनचे स्येप ।

विद्रोह तपिनक्योर नेपालकि ग्लेठिम फेबा आन्सार चु ग्ला न्हुप (पश्चिम) १ नम्बर निर्वाचन थुम १०५ रि मुपल । खनियाबास नुवाकोट जोङरि मुपल । विद्रोहइ नेतृत्व दामन पाख्रिन तिङ सेक्के तामाङचे स्हेङ्पल मुपल । नेपाली कांग्रेसरि मुपे तिलाइ नेता, कार्यकर्ता नो चु गालरि मुपल ।

ओतेक्योर नेपाली कांग्रेसकि सरकार मुपल । विद्रोह डिनलपरि ओतेक्योरकि गृहलोन्पो सूर्यप्रसाद उपाध्यायइ दौडाहा टोली खनियाबासरि फेत्पेबिसेम म्हिम्हा चुङ्जिम च्युप्प तिप्चि । च्युप्प थम्चेनरि खालाइचा ग्योननो पित्चि काइ त थेनडिचि । तासाइ,  नम्सरि ब्यान्बाबोर्बा अरोत, अरोक्ति । झेन गृहलोन्पो उपाध्याय दोबेबिसेम खनियाबास, धादिङ, थामाङ, कराखे, चिसापानी, खराङ, सिलेङ, सिलाधुनी, महाकाल, टोड्के, सिदामखोले, रुपाराख, घुस्साबगर, दार्खा, थगोरचोक, सल्यान, बरङ, मार्पाक, पोलचेत, गुम्दी, साल्दुङ क्योरकि ग्यार्जाछा दिमटि ब्यान्बाबोर्बा तचि । असेम काफलटार, थरीगाउँ, जोगीगाउँ, छेवाङ, छापडाँडा रिचोकटारक्योर नो  ब्यान्बाबोर्बा (लुटपाट) मच्चितिप तिप्चि ।

चु ताङ न्हुप १ नम्बररि गेनो अहिन, न्हुप २ नम्बर, न्हुप ३ नम्बरक्योर नो ल्हेसिनो बोर्चि । शान्ति सुरक्षाकि लागिरि ङिपे पुलिस इन्स्पेक्टर दोक्चि, ल्हप्चि । घटना च्यापरि असेम शान्ति स्हेङ्बाकि लागिरि १० माघरि ओतेक्योरकि गृह ह्रोलोन्पो दिवानसिंह राई विद्रोह तपे ग्लारि फेत्चि । तासाइ, थे दोपसात्चेम घटनाचे ङ्हत्छ्यङ लि किन्चि । (गृष्मबहादुर देवकोटा, ‘नेपालको राजनीतिक दर्पण’ दोस्रो भाग–२०३६, पृ. ३२६)

हुचु थुमचे २०१६  दिङकि प्रतिनिधि सभाइ चुनावरि नेपाल राष्ट्रिय गोर्खा परिषद ग्यम्चे दिम चिन्हकि उम्मेदवार ललितबहादुर (ललितमान) घले डापल मुुपल । न्हुप १ नम्बररि अशान्ति मच्चाइतिपे आरोपरि थेतङ १२ फागुनरि चुङ्जिम डिल्लीबजार जेलकि खोरि च्युप्चि । (देवकोटा, उही, पृ. ३२७)

सांसद घलेतङ चुङ्बा स्हेङ्पे पुलिस थे ज डीबी लामा (लिग्यम प्रहरी महानिरीक्षक) नो मुपल । ह्रङ प्रहरी कर्मचारी तपेग्यम्चे ह्रङ्कि बबु हिन्ल्या चुङ्पे लक स्हेङतोपल  बि ह्रङचे ब्रिपे स्योस्यो ‘संघर्षको लामो यात्रामा मेरा जीवनका उकाली ओरालीहरू’ रि ब्रिपल मुप ढ। (पृ. ७३)

सेक्के तामाङ : विद्रोहइ नेता

सेक्के तामाङ (वि.सं.१९९०–वि.सं.२०५७) खनियाबास विद्रोहइ म्लेत्प अतपे मिन हिप्प । थे तिङ दामन पाख्रिन चु विद्रोहइ नेता मुपल । दामनचे सेक्के त गुरु म्हेन्तिप मुपल । सेक्केचे बँधुवा मजदूर बाँदो टिपे बेलोरि य्हो पङ्जिम अज्यन्ल्या दोक्पल मुपल, सियमसियम तपदोना पोलोचे ग्यङ्पल मुपल, सेत्स्यापङ्चिम खोडा खेप्प मुपल । दामनकि अडियो रेकर्डरि सेक्के तामाङचे दोप्ता (साहु) म्हेम्हेम्हाचे  ङ्हछ्यङयातना नाबा (भोग्तिप)ल प्रमाण पिन्पल मुप । सेक्केचे २०१२ सालरि होतेपे यातना नाबाला मुपल ।

सेक्के तामाङ बाँदो टिपे दिमचे रु.३०० म्हनेम, हुचु न्होर (टङइ) य्हो सेक्के त पङ्चि । म्हेपरि हुचु टङ अयङ, ङ्योत्परि हुचु टङ अयङ । थे त य्हो पङ्चिम थामटि ङ्हेप्जिम बम्तारि ह्रन्ता च्योजिम सियमसियम तपसम्म दोग्चि, ग्यङ्चि । तासाइ, थेचे य्होइ पाले (आरोप) अस्वीकार्तिजि, गते दोग्ल्यानो नाजिम टिचि ।

ङ्याक्को दोग्म्यानो य्होइ तम अस्विकार्तिमम बम्तारि ह्रन्ता च्योजिम खरकन्डारि यि थेन्जिम पोलो ब्लुम्जिम ग्यङ्चि अहँ सेक्केचे य्हो स्हेङ्पे तम अङ्यन, अस्विकार्तिजि । सेत्स्या पङ्जिम तरबार डुत्ङ्यिमम सेक्केचे म्हेन्चि ‘सोसम ताक्किम स्हेङ्ल ।’ असेम थेचे पङ्चि, ‘न्होर ङ गिचे अयिन म्हुखे ब्लि तिङ जुचि ।’

भोगटेनी, आर्चेत, ठूलो आर्चेत थेन पर गोन्वाङकि  म्हुखेम्हा त नो ख्लिन्पिन्चि । नम्सरि तम मकै पोपो ठम्मह्रङ्ले ठम्ङिचि । अस्यङ्पे य्होरि ख्लिन्प थ्यामम बोमोचे म्हुखेम्हाचे म्हि अजिपे सेक्केकि ग्रम्परि पातलचे ग्यङ्ङिचि । थेचे बुबुचे (सासैसासले) म्हुखेम्हा त पङ्चि, ‘म्हुखे म्हेम्हे, य्हो ङय नो अयिन थेङ्यानो अयिन । सोमरेतदोना ङत सेतय्हम्जिम ङै हालखवर च्याघइबि ओते पङ्पल।’ (गोपाल फ्युबा तामाङ, ‘क्रान्तिकारी सेक्के तामाङ खनियाबास विद्रोहका अगुवा’ २०७४, पृ.१५)

दामन पाख्रिनचे ‘गुरिचे य्हेरपे खुङअयङसम म्हि त नो टेन्प’ पङ्प ह्रङ्ल्या सेक्के तामाङचे दामनकि ह्रो यङ्जिम खनियाबास विद्रोहइ नेतृत्व किन्चि । थेमेतम्हाचे जेलनेल नाचि । हुचुग्यम्चे तिङिक्योर ल्हप्सङकर्पाेइ म्हिम्हाचे मुक्ति यङ्पल मुप ।

१६ साउन २०१७ रि खनियाबासक्योरकि छ्योआछ्यो (लगभग) ५०० ते बामेनम्हा रजइ दरबारकि म्रपरि पोप्जि ह्रङम्हाइ स्हुपिर (पीरमर्का) स्यत्परि ह्रुप तचि । कात्तिक २०१६ य्हन्सो साउन २०१७ दोना तपे हानि नोक्सानीकि विवरण पेश स्हेङ्चि । थेन्म्हाचे स्हेङ्पे फिराद आन्सार  ल्होलो क्राछिगरि तोङ्जासे १६८ दिमटि ब्यान्बा तपल मुपलः

म्हर, म्हुइ तिङ नगद टङ रू.१३,३४,१७९.१÷–
ब्यन्जिम डेख्लापे तमसुक रू.१०,००,८२२÷–
नोक्सान तपे बालीनाली रू.३,९८,८०२.५०÷–
ख्रङख्लापे दिमगोर रू.९०,०८५÷–