कुलैनबारी मङपूला सेमछुबा ल्हारि केबा नीलम तामाङ दशक सोमहेन्से व्हाइखा ब्रिबारि सक्रिय मुला । व्हाइखाबिमा व्हाइ थेन चेमा नोन ब्रिबा लामुला । हिन्दी थेन उर्दुरि सुताइ व्हाइखा ब्रिबा लामुला । अगमसिंह गिरीला खण्डकाव्य ‘युद्ध थेन युद्ध’ला ओपेरा (गाङ्साल साजाम्बुलिङ, गाङ्साल मु समुहग्याम स्याङ्बा)रि चेमा काठाक्बा सुताइ लाबा मुला । गणितरि स्नातक हिन्ना । ग्योइविज्ञान थेला विशेष सेम निबा थुम हिन्ना । नामसे न्हुप बंगाल लोक सेवा अधिकारी हिन्ना । दाते सिलगढीरि सामाजिक लिरि सक्रिय केवा निर्वाह लाचिमुला । थेसे ह्राङ्ला गिक्छारेम तेबा छ्योइ ‘सेबारि आखाम्बा बोक्सीला जामेकादे’रि याखारगि कोङ्बा स्वाभिमान थेन अभिव्यक्तिला छ्याम दाराप्बा मुबा ।

‘सेबारि आखाम्बा बोक्सीला जामेकादे’ व्हाइखा जेक्खे याखारगि सामाजिक काक्ता रेन्बा बाङ जेक्खे आहिन, चु प्रकारगिला व्हाइखा क्रान्ति हिन्ना । नीलम तामाङसे चु व्हाइखाकादेग्याम नेपाली व्हाइखा जाम्बुलिङरि जामेकोला चेतना, सामाजिक प्रतिरोध थेन न्याय ह्रिबाला लिरि प्रस्तुत लाबा मुला । व्हाइखाला पंक्तिकादेसे तिबारिन याखारगि नुब्बा सामाजिक विडम्बना प्रस्तुत लाला । सेबारि आखाम्बा बिबा समाजसे हिंसा लासि नोन नुप्ना लाआखाम्बा थे जामेकोलाकादे हिन्ना । तासाइ थेन्ना अस्तित्वदा दातेनोन समाजसे स्वीकार लाबारि खाम्बा आरे– सोबा नोन म्राङ्बा ग्ला आरे । चु व्हाइखा स्हेरला विम्ब हिन्ना, तासाइ थे स्हेर दारे क्रिङ्बा आरे– ब्रिबा मुला, पाङ्बा मुला, ङ्हाच्छा वाङ्बा मुला । व्हाइखा ङ्हाप्बाला उन्बा जेक्खे आहिन, विप्लवला उद्घोष नोन हिन्ना । बोक्सी बिबा छिग जेक्खे पाले आहिन, थे समाजसे जामेकोलाफिरि ल्हागाब लाबा कलंक हिन्ना । जामेकादे प्रतीक हिन्ना बाङ, नाबा थेन विद्रोहला । व्हाइखारि नुप्बा स्हेर मुला तासाइ थे स्हेर कुटिसि चिबा आरे– विद्रोहरि पोबा मुला ।

केवाला काम्बा केकेबा अनुभवकादेग्याम ह्रुप्बा काम्बा देन्बादा किन्सि व्हाइखा ब्रिबा व्हाइखाब्रिखेन हिन्ना नीलम तामाङ । आउदिन सहज सरल छिगरि थेसे केवाला लाबा थेन छोर्बा सेमला मुतेबा स्हेर थेन प्रतिरोधजुगु छिगला स्हेग्यामसे उन्बा मुला । थेला व्हाइखारि जामेकोलाला केवाला स्हुकादे, सातान जामेकोलाला सेमन्हाङरि ब्लोचिबाकादे मुला बिसाम केवाला यथार्थकादे नोन ओतेबान सशक्त लिरि अभिव्यक्त ताबा मुला । ल्हानान सावधानीपुर्वक थेसे व्हाइखाकादेरि आधुनिक चेतनाला मि ठ्वाङ्ना लाबा मुला । गुला व्यन्जन वर्ण व्हाइखारि थेसे ब्रिला–

कपुरी क, खरा ख
खरा ङ्हे ह्राङ्बा तार थेन कागाह्राङ्बा ङ्याम्बा
ङ्हेमि एनिकादेसे ज्याना लासि म्राङ्बा आरे
कागाचा खुमरि युला
थेरि निद्रा आखाबा थोबोकादे
बोल्डोङ क्लाङ्ला । 
म्हेकाङ ग, दिमह्राङ्बा घ
नक्साला दिम खाइमाइ आब्रे
एनिकादेला ह्राङ म्हुना तिसा बाम्ना आला ।

व्हाइखाकादे पूर्वार्ध थेन उत्तरार्ध बो ङ्हीरि बोलाबा मुला– गिक्छारि ल्होलो दुइरि ब्रिबा २२ व्हाइखाकादे पूर्वार्धरि थेन २१ वटा व्हाइखाकादे उत्तरार्धरि थान्बा मुला । ‘खाराङबा मुला सीमा’ व्हाइखारि रेदाङसेला केवारि नातोबा जामेकोलाकादेला सातान ताबा स्हुदा माङ्ग्यार बाबा मुला । चिया कमानला गेलाबा जामेकोलाकादेला क्यारठाम मारठाम केवाला आभाष नोन व्हाइखाकादेरि म्राङ्म्याङ्ला । क्योङ डिक्ना लासि व्हाइखाकादे जामेकोलाकादेला केवा गाथाजुगुरिन कोर्सिमाम समाहित ताबा याङ्ला । दार्जिलिङला अस्तित्वला लडाइरि मुतेबास्हे ख्लातोबा स्हु नोन व्हाइखाकादेरि म्राङ्बारि खाम्ला ओम न्हाङहेन्सेन स्हुकादे कोचिबा अनुभुत ताला । चु अर्थरि व्हाइखाकादे जामेकोलावादी म्हान्बाला केबा हिन्ना बिबारि खाम्ला । ‘सेबारि आखाम्बा बोक्सीला जामेकादे’ व्हाइखाला तिबा चुह्राङ्लासि लाबा मुला–

म्हुन गुङरि अनभ्यस्त यासे म्राप ठोक्सिकेन
ङाला ल्हुइरि वाङ्जि
चेगाइ !
ङाला अभ्यस्त केवाला आब्रिबा नियम–ठिमकादेदा
तहसनहस लासि
ओम मुतेबा क्यारठाम–मारठाम लापिन्जि ।

‘याज्ञसेनी’ व्हाइखारि व्हाइखाब्रिखेनसे चुह्राङ्लासि उद्गार लाबा मुला–

याखारगि जोम्नानाङ प्रतिद्धन्दीला भीडरि
एदा दाम्बा मुबा जेक्खे
बिजि ले
ङाला दाम्बा जेक्खे प्रहसन
बुआरेबा स्हेला तोसो ङाला बो लाजि
नित्य युवाणी, पञ्चवल्लभा
महानताला तक्मा च्योपिन्जि 
ङादा महान सतीकादेला ताङरि छ्योल पिन्जि
स्यान्दो प्रहसन !
क्योङ म्हुन, तिगा ङाला सेमला म्हुन तामुबा ? 
क्योङ ह्रेम्बो, तिगा ङाला डुब्बाला ह्रेम्बो तामुबा ?

थेसे निर्धक्क तासि ‘छेग्रस्त’ क्राछिगला व्हाइखारि बिबा मुला–

ङाइमि खि किन्बा हिन्ना 
रेनाङ कारखानारि म्याप्बा गेनामकादेला नाख्रुग्याम 
चियापत्ती दुइबा थिबा जुम्बिकादेग्याम 
खाल्से
च्यानाबिमा च्याङ्ना ज्याला याङ्बाला लागि नोन धर्ना चितोला
दातेनोन याखारगि मार्गरेट्स होप दोहोर्याप लातोला ।

व्हाइखाला ल्हाम व्हाइखाकादेरि चलप तासिन चिला । थेला काव्यकृतिरि व्हाइखाताङ जिन्साइ नोन व्हाइखा ल्हाम थेनआचि–

दारे स्यान्दो ह्रुप
खाइमा, खानाङ तासेला मुग्याम ? 
थे काठुइ आलाना दोसिखामा
थे रे खाराङ्बा तासेला मुला ?

ह्याङ्ला लिच्छाला ह्रुप व्हाइखाला पंक्तिकादेरि चुह्राङ्नोन लासि थुम्बा मुला । दारे व्हाइखाब्रिखेनतेन दोसि ह्याङ्ला ह्रुप खाइमा ओम खाराङ्लासि तासे ? चुलान अधीर ब्रान्बारि ङादा ह्राङ्बान स्यान्दोदा नोन तासेला मुला । गिक्छा छ्योइरिन चुह्राङ्लासि सेमतेनदा उत्तेजक, न्हाङ्ला सेमदा छोर्ना लाबा व्हाइखाकादे डोखेनकादेला गुङरि थान्बासे व्हाइखाब्रिखेनदा थुजेछे ।

(छिगला अर्थः सेबारि आखाम्बा– मार्न नसकिएको, सेमछुवा– मनोरम, ल्हा– पहाड, केबा– जन्मेको, चेमा– नाटक, बिमा– बाहेक/भन्दा, काठक्बा– निर्देशन/काठाक्पा– निर्देशक, थुम– क्षेत्र, नाम– पेशा,  केवा– जीवन, काक्ता– समस्या, साजाम्बुलिङ– धरती/पृथ्वी, जाम्बुलिङ– संसार, नुब्बा– गहिरो, नुप्ना– नष्ट, स्हेर– पीडा, ङ्हाप्बा– शोषण, उन्बा– चित्रण/देखाएको, नाबा– सहनु, खरा– खरायो, कागा– सिमल, बोल्डोङ क्लाङ्बा– लडिबुडी खेल्नु, अब्रे– चुहुदैन, क्यारठाम–मारठाम– अस्तव्यस्त, केबा– उपज, चेगाइ– प्रेम/माया, डुब्बा– कामना/उपलब्धी/प्राप्ति, खि– सापटी, म्याप्बा– घोट्नु, गेनाम– श्रमिक, काठुइ– छलफल, सामतेन– विचार)

समकालीन साहित्यला वेवसाइट ग्याम । दोःबा : यकिना अगाध