याम्बु २९ तापाग्रेन । काइब्लोन ओसेम आदिबासी जनजाति उत्थान ग्याल्साङ प्रतिष्ठानला चोहो सुशीला कार्कीसे ह्युलला समावेशी फेल्गेबारि सरकारसे गेलाचिबा पाङ्बा मुला । प्रतिष्ठानला २६ छा सञ्चालक सेङ्जाङ चिसाङला ठ्वाङ्सेन सत्ररि काइब्लोन कार्कीसे चु ताम पाङ्बान थेसे प्रतिष्ठानसे आदिबासीला सशक्तिकरणरि क्लाङ्बा योगदान प्रसंशानीय मुबा पाङ्बा हिन्ना ।

थेसे पाङ्जि, ‘नेपालला ह्युलठिमसे परिकल्पना लाबा सामाजिक न्याय, समानुपातिक समावेशिता थेन रिमठिमकि–ग्योइकि विविधताला ख्युरछ्या ओसेम ल्हेछ्या लाबा ह्युल्साला दायित्व हिन्ना । चु दायित्व छ्योना लाबारि प्रतिष्ठानसे महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह लाबा मुला ।’

काइब्लोन कार्कीसे सेङ्जाङ्ला आप्ता, मार्गदर्शन ओसेम नीतिगत सुझावजुगु ह्याङ्ला ग्याल्साङ नीतिजुगुला कार्यान्वयनरि सान्दर्भिक ठहरतिबा अपेक्षा ह्राङ्से लाबा पाङ्जि । थेसे ङ्हाच्छा पाङ्जि, ‘सेङ्जाङ चिसाङसे गेन्दुनकि सुदृढीकरण, गेताङजुगुला प्रभावकारिता, अनुसन्धानरि दान्डिबा नीतिला सिफारिस, आमाग्योइ थेन रिमठिमला अभिलेखीकरण थेन ख्युरछ्या ओसेम आदिवासी जनजातिला दिगो सामाजिक–न्होरकि सशक्तीकरणला लागि छ्यो तय लासेला मुला ।’

थेसे सरकारसे प्रतिष्ठानला गेताङ ओसेम गतिविधि प्रभावकारी स्ह्रुगरि कार्यान्वयन लाबारि तोबा नीतिगत, संरचनात्मक थिग्युन ओसेम बजेट डुप्बा लासिकेन खाबा नोन पाङ्जि । थेसे बिजि, ‘प्रतिष्ठानसे फेल्गेबा साझेदार, नागरिक समाज, स्थानीय सरकार थेन समुदाय गुङ्ला छ्यागेदा कोङ्ना लासि समावेशी फेल्गेबाला दोन्ता छ्योना लातोबा मुला । थेला लागि नेपाल सरकारला व्हनाग्याम लातोबा सहजीकरणका लागि तत्पर मुबा ग्रादाङ पिन्ना ।’

आदिवासी जनजातिला हक, याङ्ताम ख्युरछ्या लाबालान लागि आदिवासी जनजाति आयोग थेन थारू आयोग लासि गोरङ्हि संवैधानिक आयोगजुगु स्होबा थेला पाङ्बा मुला । ‘आयोग थेन प्रतिष्ठानला गेथुमरि आकोल्ना गिसेमगि छ्यागे थेन समन्वयला दानःरि साझा दोन्ता डुप्बारिक्यार वाङ्तोला ।’ थेसे पाङ्जि ।

‘निबा यान्दे २३ थेन २४ गते ताबा जेनजी ङ्योलोकला ताङरि छारिब्योनजुगुसे सुशासन थेन समृद्धिला ग्रेन्पो मुद्दा रेन्बा ह्राङ्नि क्योङ्दान थाहान मुला ।’ थेसे पाङ्जि, ‘ग्यालठिपा थेन न्होरकि दुइसाङरि नातावाद, कृपावाद थेन लेबाफेबा नुप्तोबा जेनजीला ह्रिबा नोन समावेशी फेल्गेबा थेन च्योच्यो न्यायला आकांक्षाला अभिव्यक्ति हिन्ना ।’

मोक्कोन वर्ग थेन समुदायला च्योच्यो पहुँच थेन बोकिन्बारि ताबा फेल्गेबा नोन दिगो दोबारि खाम्सेला थेला धारणा मुला । ह्युल्सादा कोङ्ना लाबारि आदिबासीला याङ्ताम थेन समावेशी मुद्दाला कोङ्ना लाबारि खाम्साम ह्युल नोन कोङ्ला बिबान थेसे प्रतिष्ठानसे चु छ्योरि प्रभावकारी भूमिका काप्सिमाम क्लाङ्तोबा पाङ्जि ।

न्होरब्लोन ओसेम संघीय मामिला ओम सामान्य प्रशासनब्लोन रामेश्वरप्रसाद खनालसे समावेशीता ओसेम आदिबासीला सशक्तिकरणरि प्रतिष्ठानसे उत्कृष्ट गेलासिकेन खाबा पाङ्जि । संवैधानिक आयोग थेन प्रतिष्ठानला गे प्रकृति फेबा फेबा ताबासे ग्लागिरि छ्योल्बा व्हा ब्याङ्बा गे आतासेला पाङ्बान थेसे ढुक्क तासि गेलाबारि म्होइजेन लाजि । ह्युलला च्यालाङ दुइला नाछालला ङ्यान्दि प्रतिष्ठानला लागि बजेट काप्बा डिछ्या लाबारि खाम्सेला नाछाल आरेबा थेसे पाङ्जि ।

पुस्तक तेबाः थेन अभिलेखीकरणरि प्रतिष्ठानसे ज्याबा गे लासिकेन खाबा चर्चा लाबान ब्लोन खनालसे पाङ्जि, ‘ग्योइकि, रिमठिमकि विविधता नोन ह्याङ्ला ङोसेबा हिन्ना । चुला ख्युरछ्यारि सरकार गम्भीर मुला तासाइ दाते तोतेबा बजेट पिन्बारि खाम्सेला नाछाल आरे । खाबा रेरि ह्युलठिमसे डिछ्या लाबा आदिबासीला ख्युरछ्या लाबा थुम, स्वायत्त थुम स्हेङ्बारि कानुन स्होसि ङ्हाच्छा वाङ्तोबा मुला ।’

आदिबासी जनजाति आयोगला चोहो रामबहादुर थापा मगरसे आदिबासीला ग्योइ, रिमठिमला ख्युरछ्यारि ह्रेङ्बा दुइहेन्से आदिबासीजुगु संघर्षरत मुसाइ नोन सरकारसे तोतेबा बजेट आपिन्मा काक्ता ताचिबा पाङ्जि । ह्युलला ३५ कारग्याबिमा ल्हाना आदिबासी समुदायला लागि दाते प्रतिष्ठानला लागि, संवैधानिक आयोगका लागि फेबा बजेट आउदिन च्याङ्बाला ङ्यान्दि गेलाबारि काक्ता ताबा थेला पाङ्बा मुला ।

आदिबासीला याङ्तामला नुररि आयोगला व्हनाग्याम सिफारिस लामा नोन सरकारसे ल्हानारि १० कारग्या जेक्खे सुनुवाई लाबा थेसे गुनासो लाजि । आदिबासीला समृद्धि आताना ह्युल समृद्ध दोबारि सम्भव आरेबा थेसे पाङ्जि ।

थारु आयोगला ग्यात्थो चोहो सुबोधसिंह थारुसे आदिबासीला सशक्तिकरणरि ग्याल्सासे आयोगदा पिन्बा बजेट आउदिन च्याङ्ना ताबा ङ्यान्दि गेताङ सञ्चालन लाबारि कठिनाइ ताबा पाङ्जि । थारु समुदायग्याम रानाथारुदा बोसि थारु समुदायदा कमजोर स्होबा गे ताबा थेन रानाथारुजुगु अल्पसंख्यकरि परतिबा थेला पाङ्बा मुला । ग्योइ थेन रिमठिम ख्युरछ्यारि आयोगग्याम्से नोन सामान्य अभियान चलप लासाइ नोन छ्योना आताबा पाङ्बान थेसे बजेट ल्हेना लाबारि सरकारतेन ह्रिजि ।

नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानला कुलपति भुपाल राईसे जेनजी ङ्योलोकलिच्छा ह्युल दोसिस्हेङ्बा अभियानरि मुबा पाङ्बान एकेडेमीला व्हनाग्याम ग्योइ ग्योइकाइरि योगदानला गे तासाइ नोन बजेट आडुप्बा स्हु व्यक्त लाजि । आदिबासीला जनजीवन ओसेम रिमठिम खेडोब अनुसन्धानला लागि सरकारसे बजेट आपिन्बा थेला गुनासो मुला । ह्युलला ङोसेबा चुर्ला जातीय विविधता तासाइ नोन जातीय ङोसेबाला ख्युरछ्या ओसेम ल्हेछ्यारि सरकारसे लगानी लाबारि आखाम्बा थेसे पाङ्जि ।

नेपाल आदिबासी जनजाति गेन्दुनछेनला वरिष्ठ स्यानचोहो बुद्ध घर्ती भुजेलसे युनेस्कोसे सन् २०२२ हेन्से २०३२ दोना स्यानह्युल ग्योइ दशक दाङ्चिबा तासाइ नोन ग्याल्साला राज्यला गम्भीरता आम्राङ्बा थेला पाङ्बा मुला । क्योङ दिङ अगस्ट ९ रि जाम्बुलिङ आदिबासी दिङसाङ दाङ्बा लासाइ नोन सरकारसे ह्राङ्लाह्राङ आछोर्बा थेला गुनासो मुला । सरकारला व्हनाग्याम चु दिङ्साङ दाङ्बा डिछ्या लाबारि थेसे ह्रिजि ।

प्रतिष्ठानला स्यानचोहो रेशम गुरुङसे ह्युलला १४२ जातजाती गुङ्ला ६० जाती दाते प्रतिष्ठानरि सूचीकृत मुबा पाङ्जि । समावेशीकरण, ङोसेबा थेन विविधता लोकतन्त्रला जेबा तिलो ताबा चर्चा लाबान स्यानचोहो गुरुङसे पाङ्जि, ‘प्रतिष्ठान आदिबासीला परम्परागत ग्युइ उत्पादन लाबा ग्ला हिन्ना, बजेट ल्हेना लासि चुदा प्रभावकारी स्होतोबा मुला ।’

प्रतिष्ठानसे सीमित बजेट गुङरि जाम्बुलिङ ग्युइ कोष बो १ तेसि बाबा थेन खाबा रेरि तेबाः काप्सेला पाङ्जि । प्रतिष्ठानसे ३२ जातजातीला जातीय ङोसेबा (इथ्नोग्राफिक प्रोफाइल) तेजिन्बा थेसे ग्रादाङ पिन्जि । २४ जातीला ङोसेबा काप्सि तेगे लाबा नाछालरि मुबा थेला पाङ्बा मुला । प्रतिष्ठानसे ५० ल्हाना जातीला अमूर्त रिमठिमला भिडियो डकुमेन्ट्री स्हेङ्जिन्बा पाङ्बान थेसे राउटे समुदायदा चाबास्हे ओसेम क्वान्बास्हे नोन ह्रोलासिकेन खाबा ग्रादाङ पिन्जि ।

संवैधानिक आयोग थेन प्रतिष्ठानला ऐन, गे प्रकृति फेबा मुबा पाङ्बान थेसे कादेसे च्योच्यो प्रकृतिला बिसिमाम छ्याप्बा ख्योल्बा ग्रोइ पिन्बा लाबा पाङ्जि । आदिबासीजुगु ह्युल्बाज्याबा २०७८ आन्सार ३५ दशमलब ०४ कारग्या मुबा तासाइ नोन थे आन्सार बजेट डिछ्या आतामा गे लाबारि कठिनाइ ताचिबा थेसे पाङ्जि ।

काइब्लोन ओसेम चोहो सुशीला कार्कीला चोहोदानरि ताबा ठ्वाङ्सेन सत्रला सञ्चालन ह्रोमिगाउराइ ज्ञानेन्द्र पुनसे लाबा मुबा ।

(छिगकि दोनः फेल्गेबा– विकास, काइब्लोन– प्रधानमन्त्री, ग्याल्साङ– राष्ट्रिय, सेङ्जाङ– परिषद्, रिमठिमकि– सांस्कृतिक, ग्योइकि– भाषिक, आप्ता– निर्णय, ख्युरछ्या– संरक्षण, ल्हेछ्या– संबर्धन, गेन्दुनकि– संस्थागत, दान्डिबा– आधारित, छ्यो– दिशा, ह्रुग– रुप, थिग्युन– सुधार, डुप्बा– उपलब्ध, छ्यागे– सहकार्य, दोन्ता– उद्देश्य, व्हना–तर्फ, ग्रादाङ– जानकारी, गेथुम– कार्यक्षेत्र, यान्द– भदौ, ङ्योलोक– आन्दोलन, ग्रेन्पो– प्रमुख, ग्यालठिपा– राजनीतिक, लेबाफेबा– पक्षपात, न्होरब्लोन– अर्थमन्त्री, च्यालाङ– संक्रमण, नाछाल– अवस्था, ङ्यान्दि– कारण, डिछ्या– व्यवस्था, ङोसेबा– पहिचान, काक्ता– समस्या, कारग्या– प्रतिशत, ग्यात्थो– कार्यवहाक, अडुप्बा– अभाव, स्हु– दुःख, खेडोब– अध्ययण, गेन्दुनछेन– महासंघ, स्यानचोहो– उपाध्यक्ष, स्यानह्युल– अन्तर्राष्ट्रिय, तिलो– पक्ष, छ्याप्बा– गाभ्ने, ख्योल्बा– गल्ती, ग्रोइ– सल्लाह, ह्रोमिगाउराइ– सदस्यसचिव)