(३७ दिङ्ला जापानी ह्युल्बा काहेइ साइतो टोकियो विश्वविद्यालयला प्राध्यापक हिन्ना । थेसे माक्र्सला कृतिजुगु डोसि पर्यावरणफिरि माक्र्सला धारणातेन सम्बन्धित नुररि विद्यावारिधि लाबा मुला । चु ताङरि थेसे माक्र्सला मुल कृतिजुगुला जर्मन ग्योइरिन डोबा हिन्ना । 

थेला छ्योइजुगु लिच्छाला दुइरि विश्वव्यापी लिरि लोकप्रिय मुला । पर्यावरणीय समाजवाद बिले इको–सोसलिजम, ‘डी–ग्रोथ’ ह्राङ्बा अवधारणाला चर्चाला कारण साइतोसे जाम्बुलिङला ध्यान ह्राङ्जारिक्यार डुइबारि सफल ताबा मुला । दातेदोना थेसे ‘माक्र्स इन एन्थ्रोपोसिन’, ‘स्लो डाउन’ थेन ‘कार्ल माक्र्स इको–सोसलिजम’ छ्योइ छिपा मुला । विश्वव्यापी चर्चारि मुबा जापानी ब्योन प्राध्यापकला न्हाङल्हेङ्मो जर्मन तामसोर गेन्दुन डिडब्ल्युग्याम रातोपाटीसे नेपालीरि दोःबादा ङान्छे तामाङरि दोबा हिन्ना ।)

ङ्योइबा : ह्राङ्से ह्राङ्ला छ्योइला तिबारि ‘पर्यावरणमैत्री झोला (इको–ब्याग) थोबा व्हा वीवाश्म इन्धनरि आधारित इन्जिनग्याम विद्युतीय गाडी प्रयोग लाबाजुगुला’ आलोचना लास्ह्युबा मुला । थेन्ना आलोचना तिल्दा ?

कासाल : जलवायु पोबाला संकट कादे गम्भीर मुला थेरि चुह्राङ्बा जाजाबा गेसे समाधानला विधि दाङ्बारि ओम थेरि पोबा बाबारि आखाम । चु संकट ह्याङ्से म्हान्बा बिमा ल्हानान गम्भीर थेन नुब्बा मुला । तिनिदोना म्हि जातीसे नाबा संकटजुगुला क्योइबारि चु मोक्कोन बिमा ग्रेन हिन्ना । चुलान कारण अकालरिन ल्हानान म्हिला डोङ्बा तासेला मुला । 

खाइमा ह्राङ्से खाजिबाइ पर्यावरणमैत्री झोला थोस्ह्युला व्हा तिलाइ प्लास्टिकला दोसिः प्रयोग (रिसाइकल) लास्ह्युला, थेदुइरि ह्राङ्दा ङाइ पर्यावरण सोना लाबारि भुमिका क्लाङ्जि बिसि ज्याबा छोर्ला । देन्बा पाङ्गे बिसाम आरामदायी तोसो हिन्ना । तासाइ, चुला समस्या तिला हिन्ना बिसाम चुह्राङ्बा ह्रिक्पासे ह्याङ्दा तिनिला दुइदोना दोगाना लाबारि भुमिका क्लाङ्बा लाला । छोङ्खेनजुगुसे तिलाइ चुह्राङ्बा पर्यावरणमैत्री सामान उत्पादन लाला  । ज्याबा छवि स्होला । तासाइ चुह्राङ्बा गेमि हिन्बान बितोमा ह्राङ्ला उत्पादन चुङ्बाला लागि लाला । 

चुरि पाङ्तोबा महत्वपुर्ण ताम तिला हिन्ना बिसाम ह्याङ सामान्यतया तोबा बिमा ल्हाना उत्पादन लाचिबा मुला ओम तोबा बिमा ल्हानान ग्लुचिबा मुला । खालाइसे नोन च्याङ्ना ग्लुबा सेम लाचिबा आरे । ह्याङ्से याखारगि प्लास्टिक रिसाइकल लाबा बिमा ल्हाना समस्या ल्हानान व्यापक थेन जटिल मुला बिबा म्लेला आदो । थेतासि ह्याङ्से दातेला डिछ्याफिरि सोचप लानोन तोला । पुँजीवादी डिछ्याफिरिन दोसिविचार लातोला । पुँजीवादसे ह्राङ्दा सोना लाबारि उत्पादनदा निरन्तर ल्हेना लाबा थेन व्यापक उपभोगदा कायम थान्नोन तोला ।

ङ्योइबा : ह्राङ्ला छ्योइसे तिनिला दुइ थेन जलवायु विपद्दा कार्ल माक्र्सला कृतिजुगुला आलोकरि च्याबा प्रयास लाबा मुला । माक्र्ससे चुह्राङ्बा संकट थे पुँजीवादला खाराङ्लासि च्याबाला चिम ?

कासाल : माक्र्सदा ल्हानाह्राङ्बा पुँजीवादला आलोचना लाबा थेन खास लासि गेनामजुगुला शोषण ओम चु डिछ्यासे बाबा च्योच्यो आताबा ताम लाबा म्हिला लिरि च्याला । थेदा डोबा समाजवादीला समस्या तिला मुला बिसाम थेनिकादे खाराङ लासि पुँजीवाददा छार प्रविधि थेन उत्पादक बाङ्से विस्थापित लासि ज्याबा समाजला स्हेङ्बारि खाम्ला बिबा बारेरि जेक्खे ताम लाला । थेन्छे बिबा छार डिछ्यारि म्हि पुँजीवादी ह्राङ्बान ताबारि खाम्ला । जेक्खे थेला शोषणजा आला । उपभोगला साइलिमि ओस्बान ताला ले ।

ङादा माक्र्सवारेला चुह्राङ्बा डोबा समस्याग्रस्त छोर्मुला । खाइमा ङाइ माक्र्सला कृति डोबारि चुजि, ङा पर्यावरणफिरि नोन ओतेबान ध्यान पिन्चिबा मुबा । माक्र्सला आन्सार पुँजीवादरि पर्यावरणीय समस्या स्वभाविक हिन्ना । चुरि प्रविधि थेन छार प्रवर्तन जेक्खे नाफाला लागि स्होबा ताला । माक्र्सला आन्सार म्हि थेन प्रकृति गुङरि याखारगि तोसोला मेटावोलिक (चुरि ल्हुइ न्हाङरि केवाला लागि तोबा रासायनिक प्रक्रियाजुगु, थेरि ल्हुइसे चाबादा खाराङ लासि उर्जारि पोला ओम खाराङ्लासि नाइबा स्हेला बिसर्जन लाला बिबा मुला । चुसे ल्हुइदा ज्याना लासि गे लाबा मुतेबा भौतिक थेन रासायनिक गतिविधि ह्रुप्ला ।) अन्तरक्रियाला सम्बन्ध ताला । 

तासाइ पुँजीवादमि विस्तृत थेन तीब्र ताला । चुनोन कारण चुसे ल्हाना बिमा ल्हाना उत्पादन लाबा थेन चुङ्बा गे लाला । चुसे प्राकृतिक स्रोतला दिगोपनाला ख्याल नोन आला । चुह्राङ्लामा थे मेटाबोलिक अन्तरक्रियारि समस्या ठुङ्ला । चुसे थेरि असन्तुलन केना लाला । चु पुँजीवादसे बाबा जोखिम हिन्ना । माक्र्ससे चुला आलोचना लाबा मुला । खाइमादोना पुँजीवाद चिला चुला अर्थतन्त्रला आनुप्बा ल्हेबा नोन जारी चिला । ओम, चुसे पर्यावरणरि गम्भीर समस्याजुगु नोन केना लाला ।

ङ्योइबा : ह्राङ्से ‘पुँजीवादी डिछ्या न्हाङरि डी– ग्रोथ’दा समस्या समाधानला सुत्रला लिरि उल्लेख लास्ह्युबा मुला, थे बिबा तिगा हिन्ना ?

कासाल : तिनिला रे ह्राङ्नोन पुँजीवादीजुगुनोन चु समस्याफिरि सचेत ताबारि चुबा मुला । जलवायु पोबासे थेन्दा नोन असर लाला । थेतासि दाते थेनिकादे अर्थतन्त्ररि कार्बनला मात्रा खाराङ्लासि च्याङ्ना लासे बिबाफिरि ताम लाबारि चुबा मुला । छ्यामरि, थेन्दा खाराङ लासि पुँजीवाददा सोना लासे बिबा नोन तोबा मुला तिल्दाबिसाम पुँजीवादरि आल्हेनि (बृद्धि) बिसाम पुँजीवादरिम प्रलय नोन खासिन ख्लाला । 

ह्याङ्ला दातेला प्रणालीला आधारभुत तेन्बा बिबान मुतेबा दिङ अर्थतन्त्र काप्सिकेन निला बिबा हिन्ना । दारे तिनिला दुइरि जलवायु पोबादा नोन सम्बोधन लाबाकेन तिगा थेन्छे चुह्राङ लाबारि खाम्ला ओम ? थेतासि थेनिकादे पिङ्गाइ प्रविधि, नवीकरणीय उर्जा ह्राङ्बा तामरि लगानी ल्हेना लातोबा ताम लाचिबा मुला । थेन्दा छोर्बा मुला, तिर्यामरिन कार्बन उत्सर्जन च्याङ्ना लासिकेन ओम छार कारखानारि लगानी लासि रोजगार सिर्जना लाबान दारे नोन अर्थतन्त्ररि ल्हेना लाबारि सम्भव मुला ।

ह्याङ्ला समस्या नोन तिगा ताजि बिसाम आर्थिक ल्हेतोबा सेमए लाला ओम पर्यावरण ज्याबा ताबा नोन म्राङ्बा सेम लाला । ह्याङ्दा ल्हाना बिमा ल्हाना विद्युतीय सवारी साधन उत्पादन लातोबा मुला । चुला अर्थ हिन्ना ह्याङ्दा दातेनोन नवीकरणीय उर्जा तोबा मुला । आझाइ ल्हाना सोलार प्यानाल, आझाइ ल्हाना विन्ड टर्बाइन, आझाइ ल्हाना ब्याटरी तोला । चुसे दोसि झाननोन ल्हाना स्रोत साधन थेन उर्जा म्हाइला ।  

ङ्योइबा : चुह्राङ ताबा आज्या हिन्ना ओम ? 

कासाल : ह्याङ्से खाबा २०–३० दिङरि पर्यावरणदा स्युगरि कार्बनमुक्त स्होतोबा तासेला मुला । ह्याङ्तेन दुइ सीमित मुला । थेतासि दारे ह्याङ ल्हानान उत्पादनला ग्यालामरि वाङ्जि बिसाम थेसे ज्याबा आला । ह्याङ्से आतोबा स्हेला उत्पादनमि च्याङ्ना लानोन तोला । 

खासलासि ल्याटिन अमेरिकातेन स्यान्दो ह्युलजुगुरि दारे लिथियम ह्राङ्बा खनिजला दातेइ ल्हानान ट्वाइबा, ङ्हेपा तासेला मुला । ग्रिन क्यापिटलिजम (हरित पुँजीवाद)से प्राकृतिक स्रोतला झाननोन ल्हाना ङ्हेसेला मुला । इएसजी (पर्यावरण, समाज थेन शासन बिबा रुपरेखा) ला मिनरि दातेइ जबरजस्ती ङ्हेसेला मुला । 

चुनोन कारण ङाइ ‘अमेरिकन ग्रिन न्यु डिल’ ला आलोचक हिन्ना । चु पक्कान अमेरिकी गेनाम वर्गला हितरि मुला तासाइ चु जाम्बुलिङ्ला असंख्यक म्हिला हितरि आरे । प्रस्ट मुला चुदा जाम्बुलिङ्नाङ अनुकरण लाबारि नोन सम्भव आरे । थेतासि ङादा चु रणनीति ठिक हिन्ना बिबा आछोर्मुला । ह्राङ देन्बान मुतेबा म्हिला केवाला चिन्ता लास्ह्युला बिसाम ह्राङ्से दातेइ उन्नत ठिम स्होतोबा ताला ।

ङ्योइबा : ओम आउदिन विपन्न ह्युलजुगुला फिरिजा ? 

कासाल : ङाइ ह्याङदातेलान स्तरला विकासरि चिचितोला बिबा आरे । पक्कान प्राङ्बो ह्युलदा झान ल्हाना विकास तोबा मुला । ब्राजिलला ल्हानान ग्लाजुगुरि  सडक, विद्युत, थुङ्बा क्युइ ह्राङ्बा दातेइ ल्हानान पुर्वाधार तोबा मुला । तासाइ आउदिन ल्हाना उत्पादन थेन ल्हाना ल्हेबासे समस्या समाधान आला । तिल्दाबिसाम फ्युक्पोजुगु देबाःन ल्हाना खर्च लाबारि खाम्ला । 

थेनिकादे देनाःलासि ह्राङ्ला क्युइ जहाजजुगु, जेट, कार, मुथुर्बा महल थेन आउदिन ल्हाना उपभोग खर्चम लासिन चिला । खाम्दोदोना सन्तोषजनक शिक्षा, स्वास्थ्य, सार्वजनिक यातायात थेन चाङ्मा लाबातेन दिगोपन ओम लोकतन्त्ररि केन्द्रीत ताबा समाज जेक्खे च्योच्योमुलक ताबारि खाम्ला ।

ङ्योइबा : छ्योइला लिच्छारि ह्राङ्से मुतेबा साँढे ३ प्रतिशत म्हिसे दातेला संकटरि ग्रेन पोबा बाबारि खाम्ला बिस्ह्युबा मुला । चुदा च्याङ्नारि व्याख्या लास्ह्युगोले !

कासाल : ह्याङ ल्हानाह्राङ्बा तिलाइ स्हे पोबारि ५० प्रतिशत बिमा ल्हाना म्हिसे बोकिन्तोला बिबा म्हान्चिबा ताला । तासाइ थे तोबा आरे । हार्वर्ड विश्वविद्यालया प्राध्यापक एरिक चेनोवेथसे लास्ह्युबा याखारगि अध्ययनसे उन्बा मुला देन्बान ल्हागतिसेला हिन्साम ३.५ प्रतिशत म्हिसे पोबारि सम्भव मुला । तिलाइ पोबाला लागि नोन ३.५ प्रतिशत म्हि शान्तिपुर्वक ओम अहिंसात्मक तोसोसे रेजि बिसाम पोबारि सम्भव मुला । समाज चुह्राङ्लासि पोबा मुला । छ्यामरि, लिउरि नोन पोसेला मुला । 

थेतासि ङादा छोर्बा मुला जलवायुपोबा कादे गहन तासिकेन निला पुँजीवादी संकट नोन ओतेन नुब्सिकेन निला । ल्हानान म्हिसे दातेला प्रणाली तर्कसंगत आरे बिबा गोसिकेन निला । थेलिच्छा थे ३.५ प्रतिशत म्हि दातेला दुइदा पोबाला लागि रेसेला मुला । थेनिकादे थेनोन इको–ब्याग थोबा व्हा प्लास्टिकला बोतल रिसाइकल लाबारि सीमित तासेला आरे । थेनिकादे दातेला दुइ पोबारि रेसेला मुला । रेसेला मुला । 

(छिगला अर्थः नुर– विषय, पोबा– परिवर्तन, दाङ्बारि– पहिल्याउन, नुब्बा– गहिरो, नाबा– भोगेको, क्योइबा– तुलना, दोसिः – पुनः, तोसो– तरिका/खाल/ढंग, ह्रिक्पा– व्यवहार, डिछ्या– व्यवस्था, गेनाम– श्रमिक/कामदार/मजदुर, ओस्बा– उस्तै, ले– नि, नाइबा– फोहोर, केवा– जीवन, आनुप्बा– अनन्त, ल्हेबा– विस्तार, तेन्बा– मान्यता, स्युग– तीब्र गति, ङ्हेपा– दोहन, ठिम– नीति, देबाःन– सजिलै, देनाःलासि– सहजै, चाङ्मा– सफा ।) 

दोःबा : यकिना अगाध