ङा जाजा मुमा, हाङ्बा लाला ङ्यासे मे दुबाकेन मामसे सुङस्ह्युबा रापकादे दाते नोन न्हाब्याङरि होङ्ला । थे रापजुगुरि सातान याखारगि पात्र तामुबा– ह्रिबोन्बो । मासे सुङस्ह्युमुबा– ‘सेर्खारिम सुनसान म्राङ्ला, तासाइ बर्खा ल्हागतिबातेन म्राङ्बा थे छाँगा (सैलुङ झरना)रि ह्रिबोम्बो चिला ।’ ओम थे झरनारि खाइमा दिनि नाम तिक्खुरि परतिमुबा, लाग्र्युङला ल्होला नुप्बा, फिका ङिस छोनकादे म्राङ्मुबा । ङानि बिजाबुमोदा थे दृष्य जादुमय छोर्मुबा ।

सैलुङला भौगिलोकि ग्ला अनौठो मुला । ङोन्छाङ ब्ले काभ्रेला नाग्रेगागार्चे थेन सिन्धुपाल्चोकला ह्रिस्योङ्घु थुम न्हुपथुमरि चिबाकादेला मुख्य शैक्षिक केन्द्र काभ्रेला खाँडादेबी मावि हिन्ना । दातेनोन थे लोप्खाङ सैलुङ ख्यारख्युरला नाम्साला साझा ग्ला नोन हिन्ना ।

ङानि लोप्खाङ्ला बिजाबुमो ‘सैलुङ’ बिसि पाङ्बारि देबाः छोर्मुबा । तासाइ ङान्ना मामसे बिसाम काइ छेङ्सि ‘साअीलुङ’ सुङस्ह्युमुबा । ह्रोला थे काइ ङान्दा आदेबाः छोर्मुबा ओम ङान्छे क्यालो लासि ‘माम खुयु, सैलुङ हिन्ना, साअीलुङ आहिन’ बिमुबा । तामाङ नाम्सारि मुतेबासे ‘साअीलुङ’ नोन बिमुबा । तासाइ ह्रोला काइ खाइमाइ आपोनि । मामदा सैलुङ बिबारि खाइमाइ बानी आतानि । ङान्दा ‘साअीलुङ’ बिबारि आखानि । बरु, ख्योल्बा काइ (उच्चारण) ताला, तामाङ लवज छ्यालछ्योल तामा ब्रेबा नातोला बिसिमाम सातान सतर्क ताजि । माम २०५४ दिङरिक्यार नोन डोङ्सि निजि । छ्योआछ्यो च्युइसोम दिङ लिच्छा देन्बा तिगा हिन्ना ? तिनि ङाइ म्हाइबाकेन मुला– सैलुङला देन्बा मिन तिगा हिन्ना ? : सैलुङ, सालुङ, सेलयुङ, साङ्गेल्हुङ व्हा साअीलुङ ?

‘सैलुङ’ छिग तामाङ ग्याम ठुङ्बा तामरि खालाइला मत ङ्ही आरे । चुला ठुङ्बारि मुतेबासे सहमत उन्ना । अर्थ बिसाम फेबा फेबा ल्हागाब लाला । तामाङ छिग छिगगिला ताबासे मुतेबा छिगला अर्थ ताला । ग्यार्जा थुम्काकादे ताबासे सैलुङ मिन थान्बा बिसाइ नोन चु आउदिन लिच्छाला छार तर्क म्राङ्मुला । तामाङसे ग्यार्जा बिला साइ आबि । सैलुङला देन्बा अर्थ आस्याप । सै÷साअी थेन सय पक्कान गिक्खे आहिन । लुङला अर्थ नेपाली छिगकोषरि अर्थ स्याप्बा ताम नोन आतानि । देन्बारि चु सालुङ व्हा साअीलुङ नोन तातोला । सा बिबा ‘सा, जाम्बुलिङ’ थेन लुङ÷ल्हुङ बिबा ह्रि÷पहाड÷थुम्का÷लाबा÷लुङसुर’ व्हा ‘चाङ्मा ग्ला’ बिबा ताला । चुह्राङ्लासि साअीलुङ बिबा ‘चाङ्मा ग्ला÷सा’ बिबा अर्थ पिन्ना । दुइला ताङरि स्थानीय काइरि थेन खस ग्योइला नाङ्बाला प्रभावसे लामा चुदा ‘सैलुङ’ बिसि पाङ्बा म्राङ्ला ।

सैलुङ गाउँपालिका दोलखासे ह्राङ्ला ङोसेबा चुह्राङ्लासि पिन्बा मुलाः ‘सैलुङ’ सम्बन्धित स्थानीयकादे गुङरि ल्होलो किवदन्तीजुगु प्रचलन मुला । गिक्छा बुद्ध सांगे माह्मोर्चेसे ग्युइ पिन्बासे लामा ङ्हाच्छा चु गाङदा साङ्गेलुङ बिमुबा । लिच्छा अपभ्रंश तासिकेन सैलुङ तानिजि । (सैलुङ गाउँपालिका दोलखा)

म्हाइबा थेन अनुसन्धानकर्ता जीवनकुमार योन्जनला बिसाम फेबा मत मुला ।

‘बोन दुइरि सैलुङ आनिना खाजिबाइ बोन्बो आडुप्मुबा । सैलुङरि निसि ङ ङासि ओम ध्यान चिमाहेन्से थेग्याम सेलयुङ बासि दिमरि ढाला थान्सि जेक्खे गुरुग्याम ङ याङ्मुबा । चुह्राङ्लासि थे ग्लाग्याम सेलयुङ बाबा ताङरि सेलयुङ तासिकेन अपभ्रंश तासि सैलुङ ताबा हिन्ना । चुनोन कारण ग्याब्रियला टाउसरसे ह्राङ्ला छ्योइ Himalayan Mountain Cults Sailung, Kalinchok and Gosainkunda Rituals Territorial Tamang Historical रि सैलुङदा Crystal Mountain बिबा मुला । सेल+युङ छिग ङ्हीला डिक्बाग्याम सैलुङ बिबा हिन्ना । बाइसे ङ्यु, तामाङसे युङ थेन राइ लिम्बुसे लुङ बिबाला अर्थ युङ्बा हिन्ना ।’ (म्हाइबा अनुसन्धानकर्ता जीवनकुमार योन्जन)

सैलुङ ख्यारख्युरला नाम्साकादेः दोरम्बा (दो+रम्बा– ङ्ही म्हाने), पोडी (पोङ्थी), थापागाँउ (थागुङ), तामचेत (उन्युउ), दर्गा (धाराङा) ग्यार्जाछा टोल नाम्साला मिन तामाङ ग्योइग्याम खाबा म्राङ्मुला । गौस्वार सम्भवतः मंगर ग्योइला छिग हिन्ना ।

तिनिला रेरि नोन सैलुङ खाजिबाइ सामान्य गाङ आहिन । चु ग्ला धार्मिक, सांस्कृतिक थेन प्राकृतिक दृष्टिसे आउदिन महत्वपूर्ण मुला । चुर्ला गाङग्याम म्राङ्बा दिनिफेबा, चाङ्मा झरना थेन ज्योमोगाङला दृष्यकादेसे चुदा जेक्खे भूगोलरि सीमित आथान्ना ह्युल्बाला सेमरि नोन नुप्बा छाप ख्लाबा मुला ।

सैलुङको अर्थ ‘सयवटा थुम्का’ बिबा आउदिन छार थेन खस ग्योइला प्रभाव म्राङ्ला, खाइमागि ‘साङ्गेल्हुङ’ बिसाम बुद्ध साङ्गे माह्मोर्चेतेन थुइबा याङ्ला ।

तामाङकादे बौद्ध दोबा बिमा ङ्हाच्छा बोन धर्म तेन्मुबा । बोन सभ्यता ल्हानान खेबाः हिन्ना । बोनबोकादेला लागि सैलुङ याखारगि चाङ्मा ग्ला मुबा, थेरि सेलयुङ छ्यो कु लाबा लामुबा । थेनोन सेलयुङ छिग अपभ्रंश तासिकेन सैलुङ दोबात तर्क ओन्मा थेन प्रमाण छ्यामला म्राङ्ला ।

तासाइ सैलुङ ख्यारख्युरला ओन्माला तामाङ नाम्साकादेला काइ थेन स्थानीय तामाङ छिगला अर्थदा दानः तेन्साम ‘सालुङ’ व्हा ‘साअीलुङ’ नोन अपभ्रंश तासिकेन सैलुङ दोबा म्राङ्ला ओम देन्बा नोन चुरिक्यार नोन कुर्बा मुला ।

लिच्छारि ग्योइ संवादला स्हेग्याम जेक्खे आहिन, थे ह्याङ्ला दोङराप, रिमठिम, संस्कृति थेन ङोसेबाला टा हिन्ना । छिगकादे ध्वनि जेक्खे आहिन, अस्तित्वला नुप्बा प्रमाण नोन हिन्ना ।

तिनि ङाइ गोबाकेन मुला– मामला काइरि सुङ्बा– ‘साअीलुङ’ खाजिबाइ ‘ख्योल्बा काइ (उच्चारण)’ आहिन्बा चिम, थे ह्रोला ग्योइ, ङोसेबा थेन सेमन्हाङ्ला काइ मुबा । ह्याङ्से म्लेबाकेन लाबा छिगकादे, उच्चारणकादे, मिनकादे– मुतेबा ह्याङ्ला दोङरापला क्रिप हिन्ना । बिजादुइरि ङान्छे मामला ‘साअीलुङ’ बिबा काइदा आदेबाः म्हान्जि तासाइ तिनि थे काइरि बिम्बा ङोसेबा थेन देन्बासे ङादा छोर्ना लाचिबा मुला ।

मामसे सुङ्बा ‘साअीलुङ’ खाजिबाइ ख्योल्बा उच्चारण आरेमुबा, थेमि सैलुङला वास्तविक मिन मुबा, थे तामाङ ग्योइला अर्थ, बोन सभ्यताला नुप्बा टा थेन बुद्धकालीन दोङरापतेन थुइबा मुबा ।

ह्याङ्से दुइतेन देबाः काइ (उच्चारण) दाम्जि तासाइ थेनोन सहजताला ग्यालामरि खाजिबा दुइ ह्याङसे ह्राङ्ला टा, ग्योइ, आस्था थेन ङोसेबा म्हाना लाजि– थाहा नोन आतानि ।

हिन्ना, माम सही मुस्ह्युमुबा– ह्रोला काइरिन ह्याङ्ला दोङराप सोचिबा मुबा ।

(छिगला अर्थः होङ्बा– गुन्जिनु, बिजाबुमो– बालबालिका÷केटाकेटी, देबाः– सजिलो, आदेबाः– असजिलो, ख्योल्बा– गलत, ङ– मन्त्र, खेबाः– पुरानो, दानः– आधार, स्हेग्याम– माध्यम, बिम्बा– गुम्सिनु)

दोःबा : यकिना अगाध