ल्हानान जातजाति, ल्हानान ग्योइ, ल्हानान छ्योइ थेन ल्हानान रिमठिम मुबा चु ह्युल्सारि १२९ ग्योइ पाङ्बा मुला बिसि स्याप्जिन्बा मुला । थे ग्योइकादेदा डेन लासि नेपालला ह्युलठिम २०७२ ला ह्युलठिमला (बो १) थेन (२) रि ‘आमाग्योइ लोप्बा थेन ग्युइसेर याङ्बा याङ्ताम’ बिसि ब्रिबाला मुला । चु याङ्ताम बेनान राङ्बा लोप्खेन्पो थेन स्ह्यान्दो ल्हानानकदेदा थाहा मुला । थाहा मुसाइ नोन चु ठिमदा वेवास्त लाबा जेक्खेन आहिन थेबिमा ठिक लिसो गे लाचिबा अवस्था ल्हानान राङ्बा लोप्खाङकदेरि स्याप्ला ।

तामाङ आमा ग्योइला ख्युछ्र्याला थुमरि ल्होङ्मो नेपालला दत्ते दोनाला स्थानीय सरकारकादेरि हेराङ जोङ्ला कोन्ज्योसोम गाउँपालिकासे तिगाइ बिमा ङ्हाच्छा गे लाबारि चुजि । थे गाउँपालिकाला ग्याम दाङ्बान काभ्रेला रोशी गाउँपालिकासे नोन गे लाबारि चुजि ।

थे लिच्छा च्याङ्ना जेक्खेन स्थानीय सरकारसे गे लाबारि चुसाइ ओदे ङ्हाच्छा वाङ्बा आरेसाइ ओदे दोनाला प्रयासदा ज्याबान म्हान्तोला । काभ्रेला मन्डन देउपुर राङ्बा तामाङ बिमा ल्हाना स्ह्यान जातजाति मुबा नगरपालिकासे गे चुबारि म्हाइबा ज्याबान ताम हिन्ना बिसाम मोक्कोन राङ्बा तामा मुबा काभ्रेला गाङग्याप्सेला स्थानीय सरकार महाभारत (माबर) थेन खानीखोला (खानिस्योङ)से बिसाम तामाङ आमा ग्योइला लागिरि तिगाइ गे तिबा आस्याप्जि । हिन्बाम दुर्गम नाम्साकादेसे तिगाइ बिमा ङ्हाच्छा भौतिक पुर्वाधार विकासला गेदा प्राथमिकता पिन्तोला बिबा पक्ष मुनोन मुला । तसाइ भौतिक पुर्वाधार न्हाङरिन परतिबा ग्युइसेरदा गुनस्तरीय दोना लाबा ताङरि तामाङ आमा ग्योइला लोप्बोनकादेला याङ्तामदा संवोधन लातोबा पक्षरि गे शुन्यरिन मुला ।

बेनान लोपखाङकादेरि दाङ्बो हिन्से राज्यसे लासिहाबा तिगाइ निरंकुस दोङ्बा तोसोला नियमकादेरि च्युन्थान्जिबान स्याप्ला । ल्हाना राङ्बा तामाङ लोप्खेन्पोकादे गेलाचिबा मुसाइ थेर्ला हेडचा च्याङ्ना जेक्खेन तामाङ मुबासे ङ्हाच्छा राज्यसे राज्यसे प्राथमिकता पिन्सि हाबा स्हेदा जेक्खेन प्राथमिकदा पिन्बान हाबा स्याप्ला । लोप्बोनकादेदा अतिरिक्त कृयाकलाप ग्याम्से मनोरन्जन पिन्बा ताङरि थे लोप्पोनकादेला मौलिकता ओन्बा तोसोला ह्वाइ कोबा थेन स्ह्याबाला पक्ष ङ्हाच्छा वाङ्बारि हाम्बा म्राङ्बा आरे ।

अतिरिक्त कृयाकलाप बिसि तिजला दर ख्वाबा थेन चाबा, थेराङ लासि म्हेनिङ्ला ज्याबाम्हान्बा गेताङ थान्बारि लोप्खाङला खाताग्याम्से खर्च लाबा मुला बिसाम तामाङ मौलिक गेताङ, ल्होछार गेताङ स्हेङ्बारि लोप्पोनकादेसे खर्च पोब्सि स्हेङ्तोबा स्याप्पा मुला । मावि लोप्खाङकादेरि हेड थेन स्ह्यान गोर गि ङ्ही बिमा बेनान लोप्खेन्पो तामाङ मुसाइ नोन शिक्षित तामाङकादेसे ह्राङ्ला ह्युल्बाला लागिरि सुङ ओर्सि ताम पाङ्बा आँट सुत्ताइ लाबा म्राङ्बा आरे ।

कारण स्थायी लोप्खेन्पोला कोटारि दोबारि आहाम्चिबासे लामा राहात, अस्थायी थेन करारला जागिर थेन लोप्खाङ्ला लोप्खेन्पोला ह्रिकरुप । स्टाफ मिटिङ दाङ्से वाचन लाबा ह्रिकरुपला बो गिरि ब्रिबाला ताला ‘लोप्खाङरि हाचिबाइ जात, धर्म, ग्योइ थेन रिमठिमला गेताङ लाबारि आम्याङ ।’ लोप्खाङला थेराङ्बा ह्रिकरुपसे लामा प्रावि तहरि १००% तामाङ लोप्पोन मुबा तासाइ तामाङ ग्योइरि लोप्पारि आम्याङ्बा ताला थेसेलामा आमा ग्योइरि पाङ्बा ज्याना गोबा ताम पाङ्बारि आम्याङ्बासे ताम नोन आसेना ग्युइसेरला गुनस्तर तोर रेन्बारि समस्या हाबा हिन्ना ।

लोप्खाङरि तिगा लोप्जि ? हाराङ्लासि लोप्जि ? गोना लासि लोप्जि कि आलोप्नि ? जात्तुगुकादेला सर्वाङ्गीन विकासरि ध्यान पिन्जि कि आपिन्नि बिबा पक्षरि न्हा लोप्खाङ्से ध्यान पिन्बा स्याप्ला न्हा राज्यसे । थेराङ्बा अवस्थाला लोप्खाङरि आमा ग्योइरि ग्युइसेर बिबा याङ्ताम ह्युलठिमरि जेक्खेन सीमित तातोबा ताला । तिगाइ लोप्खेन्पोकदे ह्राङ्लान तोसोसे बाङ लाइ बिसाइ ह्रिकरुपसे खिसि थान्बाला ताला । लोप्खेन्पो मिनसेन खेन्पो ताबासे आज्याबा आहिन्बा ग्यामरि ब्राबा खाल्लामि च्याङ्ना जेक्खेन ताला ताला ।

आमा ग्योइरि लोप्पा थेन डोबा छ्यामरि बालमैत्री ग्युइसेर पिन्सि ग्युइसेरला गुनस्तर तोर थिबारि स्थानीय सरकार थेन लोप्खाङ लेप्पारि गाइजि ।

(छिगला अर्थः आमाग्योइ– मातृभाषा, ग्युइसेर– शिक्षा, ह्रिक्रुप– आचार संहित, डेन– सम्मान, ह्युलठिम– संविधान, याङ्ताम– अधिकार, ठिम– कानुन, ख्युछ्या– संरक्षण, हेराङ– ललितपुर, रिमठिम– संस्कृति)