‘घुमिफिरी रुम्जाटार....’ बिबा ताम जत्तुगुहेन्से थेबा मुबा । चुपाल्से थेरि दोमेङ्बा संयोग ताजि । प्रेस काउन्सिल नेपालसे निबा नाम्दुङ २ कुनु ल्हाम तय लामुबा । काउन्सिलला बिधागत स्योनाम स्यान–समितिला थुछापा चेतनाथ धमलासे ल्हाम थुछाबा लास्युमुबा । स्ह्योला ८ ङ्ह्यामा गौसालासे ल्हाम तिबा मुबा । याम्बुग्याम्से खोपाङ, बोंदि ताबान सिन्धुली–खुरकोट, उदयपुर थुरबान ओखलढुंगा ग्यार्जा ङ्हीसे १९ किलोमीटर थारेङ रुम्जाटाररि म्हुन दोपरि दोजि, ङानिकादे । याम्बु न्हाङ्ला कंक्रिट सहर थेला धुलो आसेम गाडीला म्युखुसे आक्रान्त ताबा सेम याम्बु ख्लाबातेन चङ्गा ताजि । ल्हामरि ह्रेङ्बा दुइहेन्से ग्योइकाइ स्योस्यो तेबा रोचक घिमिरे हेन्से म्हेन्दो सोम च्युइ ङा मुबाला ।

जत्तुगुहेन्से ङा कोर्बा सेम ताबा म्हि हिन्ना । जाजामा नाम्सा कोर्बा बिसि आपासे ‘चुसे कि ताम बाला, कि ह्याम बाला’ बिसि क्रिङ्स्युमुबा । याम्बुरि खासिनुन खाइमा ग्यागरदानरि खाइमा गोसाइकुन्ड खाइमा महाबोधि विहार इन्डिया कोर्बा लामुबा । चुराङ्ले कोर्सि छार ग्ला ङोसेबा थेन थेरिला परिवेश आसेम वातावरण गोम्याङ्बा हिन्ना । दुइ दुइरि ताबा गेताङसे लासिनुन ङाइ कोर्बा दुइसाङ याङ्बा हिन्ना । ल्होलो ल्होलो ग्लाला परिवेशसे लासि तिलाइ ताम लोप्पारि ङादा देबाः ताबा हिन्ना । क्योइलिरि फेल्गेबाला पूर्वाधारनोन च्याम्याङ्बा हिन्ना । निबा ग्लाला ऐतिहासिकता मि थाआयाङ्बा तामनुन आतानि । सामाजिक सद्भाव थेन साँस्कृतिक पक्षनोन तिलाइ गोबारि याङ्बा हिन्ना । थे ताबासेनुन ङा कोर्बा अवसर याङ्जिकि आनिना आपुइबा मुला । ङान्तेन ल्हामरि रुम्जाटारला ङ्हाच्छाला गाविस चोहो सिताराम गुरुङ मुबा । सिन्धुली सितलपाटी दोसि क्यार्से च्यामा रामेछापला ब्ले म्राङ्जि । पिङ्गाइ तिलाई आम्राङ्बा मुबा । ङा ककनिला पिङ्गाइ ह्रिङामरि छार्वासे लामानुन सुक्खा ब्ले म्राङ्सि उराठ सेम ताजि । प्रकृतिसेनोन लेबाफेबा लाबाह्राङ छोर्जि । सुनकोशी गान्दिला कुनि तामाकोशी ताबान घुर्मिग्याम्से तोर खान्डो ग्याम तिजि । राष्ट्रिय व्हाइला ब्रिखेन व्याकुल माइलाला दिम नाम्सा हिलेपानी, थाक्ले ग्याम ताबान मानेभञ्ज्याङ दोसि तामाङ नाम्सा केत्तुके वाइसि रुम्जाटार दोबा हिन्ना । व्याकुलला दिम नाम्सा थासि थाक्ले दोबा दुइरि याम्बुरि मुबा ओखलढुंगा उबुँला ह्रो स्योमि कमलराज राई टेलिभिजनला गजुरधन राई थेन गणेश राइदा डान्सि फोन लाजि । कमलसे फोनरि पाङ्जि ङादान था आपिन्न खुसुक्क प्राबा !

न्यासे म्हुनाङ ७ः३० रि पद्मा मेडिकलला ख्राङ्गारि खादासे ङानि छाङ्मानदा डेन लाजि । न्हाङ्गारदाङसे स्ह्योला ७ बजे चिया थुङ्सि रुम्जाटार नाम्सा कोर्बा तिजि । थेर्ला दिमकादे ङाला नाम्साला बिमाइनोन जात्तुगु छोर्जि । बार्दली तेबाला ताबा तासाइनोन ओन्बादा सोला लागिरी स्होबाह्राङ छोर्जि । ग्ला परिवेश आन्सारला दिम मुबा । जेबा चिटिक्क मुबा, दिमकादे । ग्योइकाइला थुमरि ऐतिहासिक फड्को क्लाङबा सा हिन्ना, ओखलढुंगा । रुम्जाटारनुन थारेङ थान्बारि आतासेदा ग्ला हिन्ना । गुरुङ ह्युल्बाला रुङ्बा नाम्सा स्यारला गुरुङला थातथलो हिन्बाचिम, रुम्जाटार । ल्हानान म्हिकादे लाहुरे तासि फिरग्याप ह्युलतेन याम्बुरि मुसाइनोन बसाइँ ल्हेबाला आरेबा चिम । दिम ख्रुङ्बा म्हि आरेसाइनुन ताल्चा ठोक्सि थान्बा मुबा । खाप्पाइबिमा ङाच्छारि बौद्ध धर्मला प्रचारक सन्त दिलदाससे ग्योइकाइ तिबाला चिम । धर्म प्रचार लास्युवा दुइरि श्लोक ज्योरि ग्योइकाइ अभियान लास्युवा मुबा । नाम्सा गुङरि मुबा दिलदासला शालिक मुबाला । थेला ऐतिहासिक व्याख्या सिताराम गुरुङ थेन चेतनाथ धमलासे ङानिदा लास्युजि । ‘कोदाको पिठो निरगुनको दाउन, गुरुङले गरे धर्म र कर्म छक्क परे बाहुन’ बिबा छोरुवालाला ताम शिलोकग्याम्से दिलदाससे सुङबा मुबाचिम । स्ह्योरि थे नाम्साला सामाजिक सदभावला वातावरण गोबारि याङजि । प्रदेश १ ला ङ्हाज्याङ गुम्बा स्होसि जिन्गे लाबाला मुबा । फिरग्याप ह्युलरि मुबा थे नाम्साला लाहुरेकादेशे पुइखाबा न्होर, संसद्कोष थेन बौद्ध दर्शन ओसेम गुम्बा फेल्गेबा समिति पुल्चोकसे पिन्बा न्होर लासि छ्योआछ्यो करोड डु से ५० बुमला अनुमानित बजेटसे स्होसेदा चिम । थेला लागिरी रुम्जाटार बौद्ध गुम्बा फाउन्डेसन बिसि समिति स्हेङ्सि सक्रिय लाजिबा मुला । ङानितेन याम्बुहेन्से छ्याम मुबा सिताराम गुरुङ थे समितिरि गाउराइ मुबाचिम ।

नाम्साफिरि गोर्कि न्हान मुबा चिम । तिलाई रे ङ्हाच्छारि थाबाला पिपलदोङला गाङ्साल चेक्खेन मुबाजिम । थे दोङतेन छोरुवा गेताङला दोङराप थुइबाला चिम । छोरुवा समूह राल्फालीला म्हेन्दो गिक निनु चापागाईंसे न्हानरि स्ह्युसि ङानि छाङ्मानदा सुङ्जि, ‘राल्फाली अभियानला ताङरि चुरि दोखासि ङानिकादे ह्वाइग्याम्से ह्युल्बादा छोरुवा हाना लाचिबा दुइरि पञ्चायती हिमायतिकादेसे फुन्टि थिना लासि स्युर्जि ।’ हिन्बाम ह्युलरि निरंकुश शासन मुबा, थे दुइला शासकसे । रुम्जाटार एयरपोटरि च्याङ्ना ल्हाम्पा ताबासे प्लेन आफ्याङ्बा ल्हानान ताजिम । सुनसान एयरपोटरि ङानि छाङ्मान दोजि । थेरि ल्हाना ह्राङ्बासे फोटो किन्बा लाजि । थेलिच्छा दोसिन मेडिकल हलरि छाङ्मान दोसि खाजि । थेरि दोखामा स्ह्योला कान तयारी ताजिन्बा मुबा । याम्बागि ब्लाप्बा न्हासि छाङ्मान कान चाबारि वाङ्जि भान्सा कोठारि ।

दिनिला १२ ङ्ह्यामा थेरिन मुबा सभाहलरि गेताङ तिजि । औपचारिक गेताङला ग्रेनडोन्बो रोचक घिमिरे मुबा । प्रेस काउन्सिल नेपालला विधागत स्योनाम स्यान–समितिला थुछापा चेतनाथ धमलाला चोहोदानरि ताबा गेताङ तिबा हिन्ना । नेपाल स्योमि गेन्दुनछेन ओखलढुंगाला चोहो शिवराज ढुङ्गानासे डेन लाबा गेताङला थुमरि काउन्सिलला मुख्य अधिकृत झविन्द्र भुषालसे गेताङ औचित्य प्रष्ट लास्युवा मुबा । ‘ग्योइकाइ स्योनामला अवस्था’ नुरला सामतेन विमर्श ओसेम ओखलढुङ्गा परिदर्शन बिसि स्हेङबाला थे गेताङरि ‘ओखलढुङ्गारि ग्योइकाइ स्योनाम’ बिबा क्राछिगरि थेनुन जोङला गोरखापत्ररि स्योनाम लास्युवा नाराद गौतमसे गेस्यो थान्स्युजि । गेस्यो बरिस्ठ साहित्यकार श्रीओम श्रेष्ठ ‘रोदन’ थेन थेनुन जोङला तुलसिहरि कोइरालासे टिप्पणी लास्युजि । बोकिन्बा ग्याम्से विष्णु भण्डारी, अशोक सुवेदी, सिताराम गुरुङ, होमशङ्कर बास्तोला, विजयकृष्ण पोखरेल, उमा गुरुङसे गेस्यो थोरि ह्राङ्ला ल्हेङमो थान्स्युजि । डोन्बोकादे प्रेस काउन्सिल ह्रोम्हि गोविन्द चौंलागाइ, ईश्वरी ओझा, सिडिओ जनकराज पन्त, सिद्दिचरण नगरपालिका उपप्रमुख इच्छाकुमारी गुरुङ, नेपाल ग्योइकाइ स्योमि गेदुङ ह्रोचोहो लक्ष्मी उप्रेतीसे ह्राङ्ह्राङला ल्हेङमो थान्स्युवा मुबा । चु गेताङ थुम्बातेन ङ्हीछा सत्रला ह्वाइखा डोबा गेताङ तिबा मुबा ।

रुम्जाटारला लामानाम्सा बिबा नाम्सारि ताबा गेताङरि बोकिन्बारि लोप्खाङला लोप्पोन, लोप्खेन (माष्टर) थेन नाम्साबाकादे आतुर मुबा । ताले पाङ्साम ह्वाइखा पाङ्बा नेन्बा लाबारि थेनि चेक्खेन आताना ङानिनुन मुबाला । नेपाल ग्योइकाइ स्योमि गेदुङला चोहो नगेन्द्रराज शर्माला चोहोदानरि ताबा ह्वाइखा डोबा गेताङरि ग्रेनडोन्बो माक्र्सवादी सौंन्दर्यशास्त्री निनु चापागाईं मुबाला । थेर्ला स्थानीय थेन याम्बुसे निबाजुगुसे ह्वाइखा डोस्युवा मुबा । कृतिका गुरुङ, अशोक सुवेदी, कृष्णाकुमारी गजमेर, विष्णु भण्डारी, अञ्जु भुजेल, कला अनुरागी, दुर्गालक्ष्मी गुरुङ, ज्ञानुवाकर पौडेल, प्रतिष्ठा दाहाल, रामप्रसाद पन्त, उदयराज न्यौपाने, केदारप्रसाद बाँस्कोटा थाक्ले, डा. बिएन मायालु, लक्ष्मी रुम्बा, निर्भिक गुरुङ, नवराज पुडासैनी ज्योत्सना, दुर्गा सुब्बा, होमशंकर बाँस्तोला, विकास राइ, प्रसिद्धा शर्मा, रोहित गुरुङ, माधवप्रसाद पोखरेल गोज्याङ्ग्रे, अशोक दाहाल, कुशल अर्याल, निकिता दाहाल, अर्जुनबहादुर तामाङ, जयदेव भट्टराई, सुमन पुडासैनी, सिताराम गुरुङ, पदम राइ, लक्ष्मी भट्टराई, त्रिपुरा पौडेल, चेतनाथ धमला, रोचक घिमिरे थेन तुलसिहरी कोइरालासे ह्राङ्ह्राङला रचना डोस्युवा मुबा । डोबा रचना थोरि डोन्बो घिमिरे, चोमतामब्रिखेन युवराज नयाँघरे थेन ग्रेनडोन्बो चापागाईंसे समिक्षात्मक ल्हेङ्मो थान्स्युवा मुबा । थेकुनुला दुइ गेताङसे लासि थुम्जि । गेताङ जिन्मा नेसे ताजिन्बा मुबा । नेसेरि तिलाई ह्रोसे साङाला छ्युकु म्हाइसि थुङ्बा ताम ताजि । कला अनुरागी, विष्णु भण्डारी थेन ङा साङा म्हाइबारि निजि । जाजागार थुङ्सि कान चाबारि वाङ्जि । कान चासि लिच्छा श्रीओम श्रेष्ठ ‘रोदन’से याम्बुरि दिमरि बाबारि थान्बा आइराक बोलासि स्याबारि वाङ्जि । थेला तोसोरि ङानिनुन स्याजि । स्याबासे लामा म्हुनाङ्ला ११ ङ्ह्याजि । न्हाङ्गार स्ह्योरि ७ ङ्ह्यामा गाडी ओखलढुङ्गा प्रासेदा ग्रा थायाङ्सि म्हेर्बारि ह्राङ्ह्राङला तिसारि निजि ।

दिनिरे स्ह्योरि चिया बिस्कुट चासि ७ ङ्ह्यामा लामानाम्सा रुम्जाटार ङानिसे ख्लाजि । ङानिला ल्हाम सिद्दिचरण नगरपालिका गेदिमला डेनरि ओखलढुंगारि ताजि । मेयर मोहनकृष्ण श्रेष्ठसे ओखलढुंगा बजारला ऐतिहासिकता थेन कवि सिद्दिचरणला थुमरि जानकारी पिन्स्युजि । थे बजार म्राङ्सि ङाइ ङाला जोङरि मुबा पुरानो त्रिशुली बजार थुमडान्जि । थेरि ह्राङ्नुन सडक ग्याम आरेबा च्युप्बा । हिन्बाम सडक यातायात खाबा ङ्हाच्छाला बजार तासिनुन हिन्ना । थेदुइला भिम मल्ल ग्लेला दुइरि स्यार थुमरि राज्य ल्हेना लाबा मुबा । थे दुइरि निबा सेनाजुगुसे चाबाला लागिरि नाम्सासे सुन ह्रापह्रुप लाबा मुबा । थे सुन युङ्बारि (ल्हाङ) ओखल स्होसि तोबा लाबामुबा । थे युङ्बादा ओखल ढुंगा पाङ्ना पाङ्नान जोङला मिन चिबा बिसि पाङ्सि खाबाचिम । ओखल मुबा युङ्बादा ख्युरछ्या लासि थान्बाला चिम । थेङामरि चिसि छाङ्मानसे फोटो किन्जि । थेलिच्छा ‘मेरो प्यारो ओखलढुंगा...’ बिसि ह्वाइखा ब्रिस्युवा सिद्दिचरणला मिनरि मुबा पार्करि कोर्जि । थेदुइरि नगरग्रेन्पो श्रेष्ठसे सिद्दिचरणसे ब्रिबा ह्वाइखाह्राङ्लेन छाङ्मानला ‘प्यारो ओखलढुंगा’ स्होसेदा सुङ्जि । फेल्गेबा समृद्धिला अवधारणा स्हेङ्जिन्बा बिसि ग्रेन्पोसे सुङ्जि । ह्वाइखारि डोबा ओखलढुंगा बजाररि मुबा सिद्दिचरणला सालिकदिरि चिसि फोटो किन्बारि खाला खाम्बा ङ्हाच्छा बिबाह्राङ नोन ताजि ।

१०ः३० रि होटलरि कान चासि नगरपालिका गेदिमरि बिदाइ गेताङ मुबाला । नगरग्रेन्पो श्रेष्ठ थेन स्यानग्रेन्पो गुरुङसे ङानि छाङ्मानदा खादा ग्याम्से डेन लाबान ङोसेबा किन्बापिन्बा लाजि । थेरि ह्रापह्रुप ताबा छाङ्मानसे ह्राङ्ह्राङला ङोसेबा पिन्बाकिन्बा लाजि । थेलिच्छा याम्बु दोबादा बस तयारी मुबाला । रुम्जाटार ओखलढुंगाला सेमन्हाङरि आम्लेबा चेगाइ थोसि याम्बुरि दोजि । नेसेला ८ ङ्ह्यामा गौसालारि फाप्जि । छाङ्मान ह्राङ्ह्राङ्ला चिबा ग्लारि निबादा थेरिन फेसि ङा डेरारि दोखाजि ।

(छिगला अर्थः स्योनाम– पत्रकारिता, क्योइलिरि– तुलनात्मक रुपमा, फेल्गेबा– विकास, थुछापा– संयोजक, स्योमि– पत्रकार, ज्यो– शैली, छोरुवा– जागरण, फेल्गेबा– विकास, बुम– लाख, न्होर– रुपैयाँ, न्हान– चौतारा, ल्हाम्पा– यात्रु/यात्री, स्यानसमिति– उपसमिति, गेन्दुनछेन– महासंघ, नुर– विषय, सामतेन– विचार, गेस्यो– कार्यपत्र, ह्रोम्हि– सदस्य, गेदुङ– संघ, ग्रा– सूचना, तोसो– ताल/ढंग/तरिका, दिनिरे– आईतबार, च्युप्बा– साँघुरो, ख्युरछ्या– संरक्षण, ग्रेन्पो– प्रमुख, स्यानग्रेन्पो– उपप्रमुख, चे– माया, थुछाबा– संयोजन)