अफ्रिकाला महान ह्युलपक्षीय ब्रिखेन न्युगी वा थ्योंगो दारे ह्याङ्ला गुङरि आचिनि । निबा २८ मे २०२५ रि ८७ दिङरि थे डोङ्जि । 

केन्यारि केबा न्युगीला सिर्जनात्मक सक्रियता छ्योआछ्यो दशक डुबिमा ल्हाना चिजि । ह्राङ्ला ग्रेनराप, चेमा, राप, निबन्ध थेन व्याख्यान ग्याम्से ह्रोसे केन्यारि उपनिवेशवाद, छारउपनिवेशवाद थेन आछ्योबा (अधुरो) ह्राङ्बाङग्याम केबा खाजा, भ्रष्ट थेन निरंकुश ह्राङ्लान ह्युलला बुर्जुवा जनवादी सत्ताला केबा थेन नवउदारवादी युगला विनाशकारी परिणामकादेला याखारगि लोङ्खेप्बा महाकाव्य रचना लास्ह्युजि– थे अप्रिलका महादेशनाङ, विशेष लासि स्यार अफ्रिकाला ह्युलकादेरि स्हेर थोबा राप मुबा । 

न्युगी, चिनुआ अचबे ह्राङ्बा महान अफ्रिकी ब्रिखेनकादेला परम्परा ल्हेना लाबा देन्बा ग्योइकाइब्रिखेन मुस्ह्युमुबा । ह्रोला ब्रिबारि प्याट्रिस लुमुम्बा, अमिल्कार काब्राल, नेग्रिट्युड आन्दोलनला अगुवा एमी सेजायर थेन लियोपोल्ड सेङ्गोर थेन फ्रांज फैननला प्रभाव म्राङ्ला । ह्रोदा ल्हानाह्राङ्बा माक्र्सवादी म्हान्मुला तासाइ ज्यानालासि च्यामा ह्रो याखारगि प्यान–अफ्रिकनवादी क्रान्तिकारी वामपन्थी मुस्ह्युमुबा । 

साम्राज्यवादला राजनीतिक–सांस्कृतिक वर्चस्वफिरि ह्रोला दृष्टिकोणरि खानाङ खानाङ ज्याङ–उपनिवेशवादी विचारधारला क्रिप म्राङ्ला । तासाइ ग्रेन ब्रिखेनकादेरि खाराङ्बा ताला, विचारधारात्मक विरोधाभासबिमा फिरि रेसि ह्रोसे ब्रिबा स्पष्ट थेन दृढ लिरि साम्राज्यवादी लिब्रो जेक्खे आहिन, ह्राङ्बाङबालिच्छा साम्राज्यवादी बाङला ‘जुनियर पार्टनर’ दोबा ह्राङ्ला ह्युलला बुर्जुवा वर्गला लिब्रोरि नोन राप्बा म्राङ्ला । 

न्युगी केनावाङ साम्राज्यवाद थेन पुँजीवादला वैचारिक, राजनीतिक थेन सांस्कृतिक वर्चस्वला लिब्रो ह्राङ्ला कलमदा हतियार स्होसि लडतिस्ह्युजि । अफ्रिकी ह्युल्बाला सामाजिक केवा, रिमठिम थेन आत्माला प्रतिबिम्ब ह्रोला रचनाकादेरि नुप्बा लिरि स्याप्ला । चुला साइ नोन ह्रोसे जेल, यातना, निर्वासन थेन हत्या प्रयासकादेला लिरि फातोबा मुबा । 

न्युगीला क्रान्त्किारी यथार्थवादरि अफ्रिकी समाजला माउलिकता स्याप्ला, खाराङ्लासि माक्र्वेजला ब्रिबारि ल्याटिन अमेरिकी छोन–थान झल्कप ताला । २० छा शताब्दीला जाम्बुलिङ ग्योइकाइरि न्गुगीला दाराप्बा याखारगि बहुमुल्य धरोहर हिन्ना बिबारि सन्दह आरे ।

प्रमुख छ्योइ थेन योगदान :

न्युगीला गिक्छा प्रसिद्ध थेन पुरस्कृत ग्रेनराप Weep Not, Childu गिकुयु दिमम्हेला राप हिन्ना, थे आपतकाल थेन माउ माउ विद्रोहला गुङ केन्याली ह्राङ्बाङ्बा संग्रामरि बोकिन्ना । १९६५ रि तेबा The River Betweenu (ङ्हाच्छा ब्रिबा, लिच्छा तेबा)रि परम्परागत विश्वास थेन केवाज्यो थेन उपनिवेशवदाी ईसाइ रिमठिम गुङला द्धन्द प्रस्तुत मुला । 

१९६७ रि खाबा A Grain of Wheat ह्राङ्बाङ्बा संग्रामलिच्छा सामाजिक, नैतिक थेन जातीय मुद्दाफिरि केन्द्रित याखारगि परिपक्व कृति हिन्ना । 

१९७७ रि खाबा Petals of Bloodसे ह्राङ्बाङ्बा याङ्बालिच्छाला सामाजिक न्होर काक्ताकादे, फिरग्याप ह्युल्बाला कम्पनीग्याम किसान थेन गेनामला ङ्हाप्बा थेन भ्रष्ट, लोभी ह्राङ्ला ह्युलला बुर्जुवा वर्गला व्यापक आलोचना लाबा मुला । 

उपनिवेशला लिब्रो ह्रोला याखारगि प्रमुख धारणा मुबा– ग्योइ मानसिक उपनिवेशीकरणला हतियार हिन्ना । उपनिवेशवादसे ह्युलला ग्योइदा आज्याबा उन्सि शासककादला ग्योइदा काप्सि याखारगि चुह्राङ्बा बौद्धिक वर्ग स्हेङ्जि थेसे ह्राङ्दा ज्याबा डान्मुबा, खाइमागि मुतेबा ह्युल्बा हीनताबोधसे ग्रस्त तामुबा ।

चुनोन सन्दर्भरि न्गुगीसे अंग्रेजी ख्लासि ह्राङ्ला आमाग्योइरि गिकुयुरि ब्रिबारि चुजि । दारे ह्रोला छ्योइ ङ्हाच्छा गिकुयुरि ब्रिमुबा ओम थेलिच्छा जेक्खे अंग्रेजीरि दोःसि छिपा तामुबा । 

गिकुयुरि ब्रिबा Devil on the Cross १९८० सामाजिक यथार्थ थेन प्रतीकात्मक ज्योला छ्योल्बा हिन्ना, थेरि प्राङ्बोला ङ्हाप्बा खलनायककादेला चिसाङ उन्बा मुला । 

१९८६ रि तेबा Matigari रि स्यार उपनिवेशवादी पुँजीवाद थेन धार्मिक पाखण्डफिरि नुप्बा आलोचना मुला ।

Wizard of the Crowu (२००४) रि न्गुगीसे उपनिवेशवादला बिरासतदा क्यालो थेन फ्यान्टासीला छ्योल्बाग्याम उजागार लास्ह्युबा मुला– ह्युलला तानाशाही, साम्राज्यवादी थेन औपनिवेशिक सांस्कृतिक तत्वकादे ह्रुप्बा यथार्थ चित्रण हिन्ना । 
 

चेमा थेन जेल :

न्युगीसे ब्रिबा चेमाकादे लोकप्रिय जेक्खे आतानि, थेसे केन्याली सत्तादा अप्ठ्यारो ताना लाजि । १९७७ रि ब्रिबा चेमा I Will Marry When I Want केन्याली समाजरि ब्याप्त नैतिक पतन थेन सांस्कृतिक पाखण्डला पर्दाफास मुबा । चेमालिच्छा थेदा खाजिबाइ मुद्दा आरेसाइ दिङ गि जेलरि च्युप्जि । 

जेल अनुभवरि दानः मुबा छ्योइ ‘DetainedM A Writer’ ‘Prison Diary’ (१९८१) तेजि ।

वैचारिक रचनाकादे :

ग्योइ, ग्योइकाइ, ग्यालठिम थेन रिमठिम सम्बन्धी न्गुगीला सेमतेन दिला छ्योइकादेरि पोप मुला :

Homecoming (१९७२)

Writers in Politics (१९८१)

Decolonising the MindM Politics of Language in African Literature (१९८३)

Barrel of a Pen (१९९३)

Moving the Centre (१९९८)

लिच्छारि :

तिनिला छारउदारवादी साम्राज्यवादला युगरि, खाइमा जाम्बुलिङनाङ आउदिन दक्षिणपन्थी थेन फासिष्ट उभारकादे म्राङ्चिबा मुला, थेह्राङ्बा दोपदोप्बा दुइरि न्युगी ह्राङ्बा ब्रिखेन नोन देन्बा अर्थरि सांस्कृतिक मोर्चाला सिपाही हिन्ना । 
सम्झौता आलाबा, साहास थेन ह्युल्बा थोला प्रतिबद्धता– चु न्युगीला विशेषता मुबा । चुह्राङ्बा घोर कायरता थेन आत्मसमर्पणला दुइरि न्गुगी ह्राङ्बा ब्रिबा थेन केवा सोबा हिम्मत कादे व्हाइखाब्रिखेन, ब्रिखेन थेन सांस्कृतिककर्मी लेङ्बा मुला ओम ?

(छिगला अर्थः ह्राङ्बाङ– स्वतन्त्र, खाजा– अपांग, स्हेर– पीडा, ह्राङ्बाङ्बा– स्वतन्त्रता, नुप्बा– गहिरो, दाराप्बा– उपस्थिति, काक्ता– समस्या, गेनाम– मजदुर, ङ्हाप्बा– शोषण, चेमा– नाटक, दानः– आधार, सेमतेन– विचार)

दोःबा : यकिना अगाध