थे जुसि निबाकेन मुला, जुसि निबाकेन मुला, म्लाङ सडकदा– ल्हाना ल्हानान असफल काङफ्ला छाप प्रिन्ट ताबा म्लाङ छिप्बा सडक । जुसिकेन निमा जुसिकेन निमा बुलुङ गिजिकगिजिक मुबा ग्लारि दोला । थेला मि जेक्खे कोचिबा बेअर्थला बुलुङकादे फिरि परतिचिमुला । ह्रेच्छाकला लागि थेसे नोन ह्राङ्दा बुलुङ म्हान्ना । दोसि थेसे ह्राङ्दान जिला, ल्हानान म्हिकादेसे ह्राङ्दा च्याचिबा ताला । थेला तिक्खुरि बोमो रेला । थेला मिसे तिगाइ आम्राङ ।

दाते थेसे ह्राङ्दा ल्हाना ल्हानान तारङा छ्योङ्चिबा ग्योइला कुनिरि स्याप्ला । थेदा तारङा सेबा रहर हर्हर तासि खाला । थेदा खाजिबा सेसे, तिगा लासे ताला । ल्हानान याङ्मा ताबा चंचल स्वभाव । ह्राङ्तेन जाल आरेबा, बल्छी आरेबा, नल आरेबा खट्कोसे कोल्ला । याखारगि डाइनामाइट मुबा हिन्साम ग्योइला मुतेबा तारङा सेपिन्सेला मुबा ।

सेबा सेमसे थेदा पुलिसला लोङ्बा खाला, नियम–ठिम, समाज थेन सरकारला लोङ्बा खाला । ह्राङ राप्बा ग्लादा ल्याक्पा नाङ छेप्ला । कोङ्बा सारि फाकथोइमा थेला दाहिने काङला जुम्बि स्होन्बो न्हाङ ग्याम्सेन ल्हानान स्हुखाबा थाहा ताला । थेला मि ख्यारख्युरला परिवेशरि छ्योङ्ला, थेला फटाहा सेम दोसि ह्राङन्हाङरि खाला । चौकबजाररि ताइ ह्राङ्बा, म्योबाह्राङ्बा, ह्यो ह्राङ्बा बेअर्थला तासि राप्चिबा मुला । चोदे ल्हाना म्हिकादे चोदे ल्हाना काइकादे खासि तिक्खुरि न्हाब्याङ थेन मिरि छुइपिन्ना ।

थे कारकोर ताला, बोल्ला, ह्राङ्दा हिलोरि ओम ग्याँस च्याम्बररि उकुसमुकुस ताबाह्राङ छोर्ला । थेनोन दुइरि मि, नार्तु, सुङ ठ्याक्कान ह्राङ्नोन ह्राङ्बा याखारगि ठिटो खासि लास्सो लासिकेन बिला, ‘लास्सो सर !’

लोस्सो दोसि थेसे डान्नाः ङा याखारगि लोप्खाङ मास्टर, चु केटोसे म्राङ्ना लासि ङाइ चुह्राङ्लासि राप्ला आदेबा । ङ्हाच्छाला रे नैतिकता फिरि ह्राङ्से पिन्बारि खाम्बा व्याख्यान डान्जि । थेला मास्टरला सेम डोसि खाजि, टाङ्बा म्हेन्दो ह्राङ्बा साम्सि खाजि । चुरि थेदा मास्टर बिसि ङोसेबा म्हिकादेसे थेदा लोफरमि आम्हान्नि ! दाते थेदा ह्राङ मास्टर ताबासे स्हु ल्हागतिसि खाजि । ङा तिल्दा क्लर्क आदोनि, छोङ्म्हि तिल्दा आदोनि, छोङ्खाङरि डापडुप, क्वानस्वान ग्लुपिन्बा साधारण ग्राहक तापिन्नि । थेसे दाते ह्राङ्दा केचिबा मुबा ।

सेमगिसे बिजि, ‘तागाइ, चुह्राङ्बा मास्टरी गे दारेम ख्लापिन्ना, दोसि खानाङ खानाङ गुरि मास्टरीला लोभ चिबा नोन थाहा ताला । मास्टर दोबा काथेबा धाक ! दुइ दुइरि छिङ्गाइ आम्बक ह्राङ्बा छारिब्योनकादेदा दर्शनशास्त्र डोपुङ्सि बाटो तापिन्बा थेन ट्युशन डोबा दुइला ङ्याम्बा स्याजुगु स्योमम्याङ्बा माउका ! दोसि मास्टर गे ख्लासि तिगा लासे ? थेला क्रास्या सल्याङ मल्याङ तासि खाला, केवारि ल्हाना ल्हाना स्हे च्याङ्बा छोर्जि । थेदा थेरि चिचिबारि सजाय याङ्बा, सास्ती याङ्बा ह्राङ छोर्सि खाला । थेग्याम ब्राबारि तिगा कारकोर जेक्खे तामुबा, ओस्सो च्यामा जेना छोर्बा तासाइ च्यासिचिमा जेबा आछोर्बा केटीसे बेपर्वाहपुर्वक बिला, ‘ज्योज्यो, ओइ ज्योज्यो ।’

थेसे छोन निजिन्बा म्हेन्दो ह्राङ्बा थे छामेदा तिक्खुरि च्याला । ङामथामा ग्याम थेह्राङ्लासि तिक्खुरि च्यामा थेदा ब्रोइ आखाबा स्हे चातोबा ह्राङ छोर्ला । थेला दातेदोना मुबा मास्टरी तिङरि खालाइसे ड्वा ग्रोपपिन्बा ह्राङ छोर्सि खाला । माङ्ग्यार माङ्ग्यार नोन डान्चिबा थेला सेम न्हाङरि डान्बारि दोला ओम ह्राङ आइराक थुङ्बारि निबा दिम डान्जि । थे दिम थेला मिसे म्राङ्जिन्माहेन्से थे केटीला लि ह्राङ्नोन खाला । थे केटीला छाडा तामकादे खासि थेला सेम तमासगि ताला । ह्राङ ङ्ह्योइसिकेन निबा डान्ना, ल्हे रुङ्सिकेन निबा थाहा ल्हागाब ताला । ओम ह्राङए थे वातावरणरि थे छामेतेन सस्तो मुस्कान याङ्बा म्लिक्कारि ओस्सोन म्लाङ म्हुनरि म्लाङ तासिकेन निबा डान्ना । छामेला ङ्यामङ्याम्बा कुरि या थानम्याङ्मा सातान सातान थेह्राङ्बा म्लाङ म्हुनारि ङ्ह्योइचि म्याङ्साम तासेलाः थेला लागि जेक्खे थे कोठा थेह्राङ्लासि आइराकला थाङ ल्हानान ह्रेङ्बा म्हुना फ्लाक्सि चिगाइ बिसि ङ्ह्योइबा सेमसे डान्पिन्बा ताम तिक्खर तासि खुकुस्हे दोपिन्ना अ‍ोम ठुँगारि तोइबारि दोलाः यथार्थ कादे पानपान्बा डान्सि थेला खप्पररि ग्योइ छ्याला जेक्खे चोदे क्युइ तामसे दाते पेबा खाला, तिङन्हाङरि पेबा खाराङ खारङ्बा ताला ।

थे थेरि कादे साधारण म्हि दोपिन्ना, म्युनिसिपलला च्यामे ह्राङ्बा, स्या चुङ्बा कसाइ ह्राङ्बा, रेनाङ गे लाबा पाखुरे ह्राङ्बा, मोटर स्याङ्बा चालक ह्राङ्बा, ङ्ह्योइसि म्रिङ तोबा मत्थु ह्रेम्बो ह्राङ्बा ः थेसे नोन आइराक थुङसि झगडा लाबारि खाम्ला, म्हि सेबारि खाम्ला, थे छामेदा जबरजस्ती बलात्कार लासि, न्होर आफाना थान दोबारि खाम्ला ।

‘ज्योज्यो म्हुन चिपजिन्जि, ङान्दा म्होरआपुङ ? म्हि ङ्ह्योइमा हेन्से मुतेबा नासगि तापिन्ना ! खाइ, दोलो खाबा दुइला भद्रता, ज्याबा काइ ? तागाइ, तागाइ, तुर्को गि आरे ? छाडा, तिला ङा मुतेबा आइराक थुङ्बारि खाबाला आथुङ्ना आताबा क्युइह्राङ्बा स्हे हिन्ना ! ख्लापिन्गो ङाला कु ! निउ, चुरि स्यान्दो गाहकीसे नोन ग्ला याङ्तोला !’

दोसि सेम ह्राङ्लान ग्लारि खासि चिला । दातेदोना थेसे ह्राङ्दा याखारगि बदमास म्हि डान्चिबा चिम । सेम नोन आज्याबा छोरचिबा चिम । छ्याः छ्याः ह्राङ्दा थे कावाह्राङ म्हान्चिबा मुबा, खासुसे च्युर्बा याखारगि नियास्रो रे ह्राङ्बा ह्राङ्दा म्हान्बाकेन मुबा । थेला मिसे ख्यारख्युरला दिमकादे, हाटकादे, म्हिजुगु दातेदोना ओस्सोन च्याचिबाला चिम । थे तामजुगुरि थेसे तिगाइ ठोस सेमतेम डान्बारि खाम्बा आरे । याखारगि आज्याबा ग्योइ कुरि छ्याजिन्बा मुला, साङ्ना लासिकेन थेसे ज्याबा दोबा बाङ लाजि । प्यान्टला खल्तिरि या युजि । डापडुप ग्लुबाकेन लाबा याखारगि छामे आइफल ह्राङ्बान ज्याबा, डाप ह्राङ्बान पिङ ह्राङ्बा छोर्जि । 

थे थेरिक्यार नोन वाङ्जि । ग्यालामरि गोर ङ्ही सोम म्हिसे थेदा हेल्लो बिजि, या थिजि । थेदा गर्व ल्हागतिजि । ह्राङ्ला सुट थेन टाइदा च्याजि, नाकिला नार्तु ह्राङ्बा म्युङतुङ स्होन्बोदा च्याजि । ह्राङ्दा याखारगि सुखी ल्हुइ डान्सि ल्हानान क्यारदोना ब्राजि । थेदा म्राङ्सि याखारगि दिमला गोर ङ्ही म्हेन्दोजुगु ह्योङ्जि । कादे जेबा म्हेन्दो, दोसि ङ्ही नोन कादे जेबा । याखारगि दिङ छ्योबा सेमसे कु गुलाफी दोजि । ङा नोन नर्सरी न्हाङ्ला बेगनिया म्हेन्दो ह्राङ्बान जेबा चिम, प्रदर्शनला सप्राप ताबा फार्सा ह्राङ्बा लायकला चिम, थेदा चुह्राङ्बान छोर्जि ।

दोसि तिल्दा मुु ग्याम थेदा चुह्राङ छोर्ला, नर्सरीला म्हेन्दो जेक्खे म्हेन्दो आहिन । दोलो झ्यालरि म्राङ्बा नोन म्हेन्दो आहिन । तिगा बाँझो सारि जेक्खे म्हेन्दोन म्हेन्दो फुइना लासे । प्यारासाइट ह्राङ्बान मुतेबा म्हेन्दोदा फुइबा थेन सार्बा याङ्ताम पिन्ना आदे ! का सिप्सि सार्बा खालाइदा याङ्ताम आरे । काला फ्रुम गि स्होबारि कादेस्हे खर्च लातोला । दाते थेदा ज्याबा स्हेतेन लिब्रो रेसि खाजि । याखारगि ज्याबा थेन आज्याबा म्हेन्दो साम्सिकेन खामाहेन्सेला टा ताम डान्जि । मुतेबा स्याला बो हिन्ना, मुतेबा नाइसि निसेला स्हे हिन्ना । उन्यु नोन थेह्राङ्बान, नर्सरीला म्हेन्दो नोन थेह्राङ्बान हिन्ना, ङा नोन थेह्राङ्बान हिन्ना, झ्यालला छामेकादे नोन थेह्राङ्बान हिन्ना ।

ब्राना ब्रानान थेसे डान्चिबा मुबा । थेला काङ ङ्ही जेक्खे म्लाङ सडकरि खाजिबाइ तोकतिबा ग्लारि दोबारि ब्रासि निबाकेन मुबाचिम– स्ह्योरि थोन्मा मामा सेमतेमरि ! थेला कल्पना खानाङ खानाङ ब्याप युसि फ्याङ्चिबा मुला, क्रास्यासे म्हेन्दो नुररि सेमतेम लासि जिन्माहेन्से मुतेबा नाइसि निसेला हिन्ना बिबा निर्णय ख्लुप्जिन्बाला चिम । निना निना याखारगि जेबा छामेसे साइनबोर्ड दोसिमाम ङेपिन्जि । थेदा थे छामे ह्राङ्दा च्यासि ओस्सोन ङेबाह्राङ छोर्सि खाजि । बरु, आङेना सोझोन ब्रापिन्बा हिन्साम सायद थेसे थे छामेला नुररि ह्रेच्छाक जेक्खे डान्सेला मुसिम । थेसे सेम न्हाङ न्हाङ ताम क्लाङ्जि । थे बिस्थारिन ङेजि, बरु मुस्कान लिउदा थान्बा हिन्साम ज्याबा तासेला मुबाः डान्बाकेन मुबा, थे तोकतिबा ग्लारि दोजिन्बा मुबा । थे ताम थेरि कोल्सि चिजि । थे न्हाङरि वाङ्जि । म्हिनोन म्हि मुबा ग्लारि दोमा थेला होस युङ्बा दोजिः ङामि चुरि व्हाइखाब्रिखेन दोसि व्हाइखा डोबारि खाबा मुला । थे पक्का व्हाइखाब्रिखेन दोजिन्बा मुबा । मुख्य डोन्बोला बेन्चीरि चिबा ङ्हाच्छान थेसे ह्राङ्दा व्हाइखाब्रिखेन डान्जिन्बा मुबा । थेला यथार्थ सोलोडोलोला बौद्धिक व्हाइखाकादे ङ्यान्सि थे म्हिला बोकादेसे तिगा अर्थ ल्हागाब लापिन्मु केवादा प्लेक्तेङ डेङ जेक्खे म्हानपिन्बा चु सिम्सिकेन निबा म्हिकादेला व्हाइखा ङ्यान्माहेन्से तिगा सेमतेम किन्मु, थे फिटिफिटी ताजि । तिर्याम मुतेबा म्हिदा च्याजि । चु माङ्ग्यारग्याम रसालु म्राङ्बा म्हिकादे म्राङ्सि थेला व्हाइखाब्रिखेन तिङरि रस छ्यासि खाजि । थेसे ह्राङ्ह्राङ्बान स्यान्दो व्हाइखाब्रिखेनकादेदा च्याजि । या काङ, मिख्लि टु थेन मि न्हाब्याङरि सोपिन्बा ल्हुइजुगु बिमा फेबा छोर्सि खाजि । ह्राङ्दा विशिष्ट छोर्जि । छार छार प्रतीक थेन पिङ पिङ प्रयोगला थेला व्हाइखा खानाङ थेसे केवादा सोलोडोलो लिरि च्याबारि खाम्बा मुला । 

थेसे म्हिकादेदा ख्याउटे म्राङ्बारि चुजि, कु भासतिबा, मि क्याबा याखारगि बुल्कु आकार जेक्खे ! थेसे व्हाइखा डोमा म्हिकादे गालाङलाङ ङेजिः थेदा डोना डोनान चुह्राङ्बा छोर्जि म्हि ह्राङ्लान बिकृत लिरि ङेचिबा मुला । म्हि कादे ज्युइसि निचिबा मुला, कादे हार्सि माउलिक लि म्हासि निबाकेन मुला । चोहोला भाषण लिच्छा जोना जिन्जि । म्रापग्याम माङग्यार थोन्मा थे स्यान्दो ह्राङ्नोन सालाखाला आलु दोजिन्बा मुबा गिक्खेन बोराला, गिक्खेन व्हारिला ! सालाखाला आलुग्याम याखारगि नाइबा आलुसे थेदा मिन थासि तारल्हेम पाङ्पिन्जि, ‘तिगा डोबा होइ थेह्राङ्बा, किनेमाला खुकुह्राङ्बा !’

थेसे ह्राङ्ला कुदा कोङ्ना लासि बिजि, ‘न्हाङ्गार गोला ङाइ तिनि डोबा, खान्दामान म्हुदु ह्राङ छोर्ला, नाकाला बिरुवा ह्राङ छोर्ला, म्हेला सुप ह्राङ ताला !’

ओम चुह्राङ्बा गुगि ह्राङ्बाजुगुतेन हाल्सि थे ल्हानान क्यार दोजिन्बा ताला । ह्राङ्ला व्हाइखादा थेसे सेमन्हाङरि ख्लासि खाजिन्बा मुला । ग्यालामरि याखारगि ङोसेबा ह्रोसे ग्यालाम कासिमाम बिला, ‘निगे, रम्मी क्लाङ्बारि ?’
थेदा खल्तिरि न्होर आरेबा थाहा ताला । थे सोङ्हार्ला स्याउला ह्राङ, चुरुम चुरुम । न्होर आरेबाला भावनासे सेम अक्बरे मार्चा दोला । थेतेन तिनि तिल्दा न्होर आतानि ? तिल्माला ताम बुल्कुु क्युइ ब्योङ्बा दोलाः न्होर ब्रेबा, जोकर सल्याक्क तापिन्बिा, ग्ले, ग्लेस्या थेन ग्लेला कोलाकादेसे बैरी दोपिन्मा जाजाकार न्होर नोन पेग ग्लुसि थुङ्सि ङ्ह्योइसि याखारगि ह्रोतेन पार्टी–पोलिटिक्स थेन साइन्सला ताम लामा कुन्दुर छेप्बा झरिलो पोलोसे क्रोला ओम सुङरे स्योमला । खानाङ खानाङ दातेनोन स्हुखाचिबा मुला ओम थे ह्रोदा डान्सि झनक्क बोमो रेबा गोजा स्युगग्याम फुत्त थोन्ना । थे ल्हागतिबा गोजा तिल्मा ह्राङ्दा हेपतिबा जोकरतेन ह्रुप तापिन्नाः बोमो दोब्बर ताला ।

थेसे ह्राङ्तेन खाबाकेन लाबा तास क्लाङ्बा ह्रोदा थे बोमो ल्हुला, ‘ङातेन न्होर आरे बिसि सेना सेनान एसे तिल्दा चुह्राङ्लासि ङातेन ब्राचिबा ? तिगा ङातेन सातान न्होर ताचिला ? निउ, निउ ए, ङादा याखारगिन थानथान ब्रापुङ्गो !’

‘तिगा बेछाँटला म्हि ।’ ह्रोसे बिबा क्यार आदोते दोना सेमरि क्लाङ्चिला । तिगा छाँट थेन बेछाँट ! थे मु तेत्थेबान तासि सोचतिबारि चुला । सोचतिमा तिमा तिल्मा पार्टी पोलिटिक्स थेन साइन्सला ताम लामा ह्राङ एकलकाँटे दोजिम बिसि डान्ना । सापेक्षावाद सेसिआसेना नालीकारदोना दोगामा ह्रोसे गतिलो कुन्दुर नाङ छेप्बा ताम डान्ना । चु एकलकाँटे दोबाला थेनोन प्राबा खुकुक्युइ हिन्ना । दाते थे ज्याबा दोसि लहलह चे दोलाः तागाइ, तिनिमि आइराक आथुङ, ह्रोजा निसि बोक्टो तामए आला । चुह्राङ्नोन लासि बरु ब्राचिला, मुदा च्याचिला, सादा च्याचिला, म्हिदा च्याचिला, दोङ–बा, वान–ह्रि थेन सालि बुलुङदा च्यापिन्ना ।

मु कादे नोबा मुला, थेदा ल्याप्चेकादेला ताम डान्सि छुग खाला । म्हि साजाम्बुलिङरि आवाङ्बा ताजिन्जि बिबा ताम सेमसे निबा ग्लारि दोमा आदोमान थेदा गिक्खे ताबासे आज्याबा छोर्ला । चुह्राङ्लासि गिक्खे ब्राबा आदे, सेमरि ल्हाना ल्हाना तामकादे खाला, ल्हाना ल्हाना ताम लाबा तोसोसे कुरि गाल ताला । डान्ना डान्ना चियाला पिङ जोकादे म्राङ्सि थे डान्ना, न्हाङ्गारला म्हिला यु, न्हाङ्गारला दर्शन थेन न्हाङ्गार खाबा मुतेबा स्हेकादे ! नोइ–शोक, लोङ्बा–डोबा, अभाव–गरीबी, युद्ध थेन बौद्धिक ओसेम बैज्ञानिक प्रगतितेन ल्हेचिबा तिनिला बुप्सि चिबा म्हि, कुरि तोङ्जा पोर ल्हेना लासि सोचिबा मुला ।

थेदा ह्राङ्ला केवा डान्सि विरक्त ल्हागतिसि खाजि, याखारगि नियास्रोपनसे हापख्वाइजि । कादे सीमित थुमरि केवा च्युप्बा मुला । कादे जाजा परिवेशन्हाङरि सोबा मुला । सडक कुनिला रेलिङरि दाहिने काङ गेन्सि थेसे डान्चिबा मुला । क्याम्साङरिक्यार नेहुर कमानला चियापत्तिला गोदाम ग्याम युङ्बा कोइलाला म्युगु मुस्लो दोसि मु थुर्चिबा मुला? थेदा चुह्राङ्बा छोर्ला कि चु म्युगु तोङ्जा तोङ्जा छेन्दे ख्राङ्बा म्युगु हिन्ना !

थेसे घडी च्याजि, ठिक डु ङ्ह्याइ लाजिम । थेसे तिल्मा ह्राङ्से पिन्बा का (वचन) डान्जि । थेला सेम दोसि बुसि मुना ल्हागतिचि– गोर ङ्ही बा सुइरो गि, क्लोरोफिल थेन फ्लेबरयुक्त । थेसे चियाला तामकादे सेमग्याम ब्याङ्पिन्जि ओम फ्लिक दोसि तोर तोर निजि, फ्युफ्यु ह्राप्बान, रहर ल्हागतिबा पिङ तासि खाजि ।

थेदा ह्राङ्ला चेमाला डान्बासे साजाम्बुलिङ मलिलो ल्हागतिसि खाजि ओम म्हेन्दो सेम निबारि चुजि ओसेम रोमान्टिक म्हेन्दो सार्बा ग्लारि दोजि तासाइ थेरि बाँझो जग्गारि क्यारक्यार दोना लहलह उन्यु ल्हेबा मुबा । थे मे दोजि । बोमोसे यानाङ उन्यु स्योइसि ब्याङ्बा सेम ताजि तासाइनोन थेला यानाङ अनिकालला बाङ बित्थारि खेरो निजिः आज्याबा स्हेतेन साजाम्बुलिङला कादे नुप्बा सम्बन्ध बरु थेसे थेदा ज्याबा छोर्बा म्हेन्दो यानाङ्ला बाङरिन स्योइसि ब्याङ्खाम्सेला मुबा, टेप दुइसेला मुबा । थे उदास ताजि, उर तासि ग्युरु फाप्जि । ग्यालाम नाङ उदास उदास तामजुगु जेक्खे खाजि ।

ब्लाप्सिमाम दिमला ख्राङ्गा वाइसि दिम न्हाङरि वाङ्जि । जाबा छुनुमुनु आङा ताङसिकेन क्रिङ्जि, ‘आमा, ज्योज्यो ज्योन्खाजि...’

आमासे ताङ्सिकेन पाङ्चिबा मुबा, ‘च्याङ्बा कान नोन म्लेसि रेगि खानाङ ब्राचिबा ?’

थेदा रेनाङला तामकादे मुतेबा लुबा थेन जेक्खे ह्राङ्ला आमा ङ्हे ह्राङ्बा पोसिलो–देन्बा छोर्जि ।

(हरीश बमजनला राप पोप ‘शो–केस भित्रको जिन्दगी’ ग्याम)

(छिगला अर्थः ठिम– कानुन, छुइबा– कोच्याउनु, डोबा– आत्तिएको, साम्बा– ओइलिएको, स्हु– दुःख, छोङ्म्हि– पसले, केबा– सराप्नु, छोन– रङ, पानपान्बा– चाम्रो, सेमतेन– विचार, म्हुदु– जोखाना, छुग– मज्जा, बुप्बा– कुण्ठित, च्युप्बा– सांघुरिएको, गेन्बा– अड्याएको, छेन्दे– लास)

दोःबा : यकिना अगाध